SABAHATTİN ALİ

 Bütün Öyküleri-İ

 DEĞİRMEN, KAĞNI, SES

 :::::::::::::::::

 İÇİNDEKİLER

 DEĞİRMEN

 Yazarın Önsözü

 Birinci Baskıya Konulan Not

 Birinci Kısım

 Değirmen

 Kurtarılamayan Şaheser

 Kırlangıçlar

 Viyolonsel

 Birdenbire Sönen Kandilin Hikayesi

 İkinci Kısım

 Bir Delikanlının Hikayesi

 Bir Gemici Hikayesi

 Bir Orman Hikayesi

 Kazlar

 Bir Firar

 Kanal

 Candarma Bekir

 Sarhoş

 Üçüncü Kısım

 Bir Cinayetin Sebebi

 Bir Siyah Fanila İçin

 Komik-i Şehir

 KAĞNI

 Kağnı

 Kamyon

 Kafakağıdı

 Gramofon Avrat

 Arap Hayri

 Bir Şaka

 Duvar

 Pazarcı

 Apartman

 Arabalar Beş Kuruşa

 Fikir Arkadaşı

 Düşman

 Bir Skandal

 SES

 Ses

 Köpek

 Sıcak Su

 Mehtaplı Bir Gece

 Köstence Güzellik Kraliçesi

 :::::::::::::::::

 DEĞİRMEN

 Yazarın Önsözü

 Şiir ve hikayelerim arasında, yazmış olmaktan utanacağım kadar

kötüleri olduğunu biliyorum. Bunların bir kısmının çocuk denecek bir

yaşta yazılmış olmaları bence bir mazeret değildir; çünkü bu çeşit bir

yazıyı bugün herhangi bir imzanın üstünde görsem, sahibini ıslah olmaz

bir zevksizlik ve tam istidatsızlıkla suçlandırmakta tereddüt etmem.

Bunların, benim san'at hayatımın gelişmesini göstermesi bakımından,

sadece kendim için bir ehemmiyeti vardır ki, bu da onları

başkalarına okutmak için bir sebep olamaz.

 Buna rağmen bu yeni baskıdan onları çıkaramadım. Çünkü, bir

kere okuyucu önüne sermiş olduğum taraflarımı sonradan örtbas etmeye

hakkım olmadığı kanaatindeyim; ama böylece belki de eski bir

hatayı devam ettirmekten başka bir şey yapmıyorum.

 İyiyi kötüden ayırmak külfetini okuyucuya bıraktığım için özür

dilerim.

 S.A.

 Sabahattin Ali'nin Değirmen'in 1935'teki baskısının sonuna

koyduğu not:

 -İkinci ve üçüncü kısımdaki Bir Orman, Kazlar, Bir Firar, Candarma Bekir,

Bir Siyah Fanila İçin, Komik-i Şehir adlı hikayelerin Osmanlı İmparatorluğu

zamanındaki Anadolu'yu anlattığı okunduğu zaman anlaşılmakta ise de, bunu

burda ayrıca tavzihe lüzum gördüm.-

 S.A.

 :::::::::::::::::

 Birinci Kısım

 Değirmen

 Hiç sen bir su değirmeninin içini dolaştın mı adaşım?..

 Görülecek şeydir o... Yamulmuş duvarlar, tavana yakın

ufacık pencereler ve kalın kalasların üstünde simsiyah bir çatı...

Sonra bir sürü çarklar, kocaman taşlar, miller, sıçraya sıçraya

dönen tozlu kayışlar... Ve bir köşede birbiri üstüne yığılmış

buğday, mısır, çavdar, her çeşitten ekin çuvalları. Karşıda beyaz

torbalara doldurulmuş unlar...

 Taşların yanında, duman halinde, sıcak ve ince zerreler

uçuşur. Halbuki döşemedeki küçük kapağı kaldırınca aşağıdan

doğru sis halinde soğuk su damlaları insanın yüzüne yayılır...

 Ya o seslere ne dersin adaşım, her köşeden ayrı ayrı makamlarda

çıkıp da kulağa hep birlikte kocaman bir dalga halinde

dolan seslere?.. Yukarıdaki tahta oluktan inen sular, kavak

ağaçlarında esen kış rüzgarı gibi uğuldar, taşların kah yükselen,

kah alçalan ağlamaklı sesleri kayışların tokat gibi şaklayışına

karışır... Ve mütemadiyen dönen tahtadan çarklar gıcırdar,

gıcırdar.

 Ben çok eskiden böyle bir değirmen görmüştüm adaşım,

ama bir daha görmek istemem.

 Sen aşkın ne olduğunu bilir misin adaşım, sen hiç sevdin mi?

 Çoook desene! Sevgilin güzel miydi bari? Belki de seni seviyordu...

Ve onu herhalde çok kucakladın... Geceleri buluşur

ve öperdin değil mi? Bir kadını öpmek hoş şeydir, hele adam

genç olursa..

 Yahut sevgilin seni sevmiyordu... O zaman ne yaptın? Geceleri

ağladın mı?.. Ona sararmış yüzünü göstermek için geçeceği

yolda bekledin, ona uzun ve acındırıcı mektuplar yazdın

değil mi?..

 Fakat herhalde ikinci bir aşka atlamak, senin için o kadar

güç olmamıştır. İnsan evvela kendi kendisinden utanır gibi olur

ama, bilir misin, bizim en büyük maharetimiz nefsimizden beraat

kararı almaktır. Vicdan azabı dedikleri şey, ancak bir hafta

sürer. Ondan sonra en aşağılık katil bile yaptığı iş için kafi

mazeretler tedarik etmiştir.

 Ha, sonra bir üçüncü, bir dördüncüyü sevdin ve bu böyle

gidiyor.

 Peki ama, bu sevmek midir be adaşım, bir kadını öpmek,

onu istemek sevmek midir?..

 Çırçıplak soyunarak şehrin sokaklarında koşabiliyor musun?

 Bir bıçak alarak kolundaki ve bacağındaki adalelere saplamak

ve böylece bir nehre atılarak yüzmek elinden geliyor mu?

 Bir şehrin adamlarını öldürmek cesareti sende var mı? Bir

minareye çıkarak bütün dünyaya işittirecek kadar kuvvetle

bağırabilir misin?

 Aşk sana bunları yaptırabilir mi? İşte o zaman sana seviyorsun derim...

 Sen sevgiline ne verebilirsin sanki? Kalbini mi? Pekala,

ikincisine? Gene mi o? Üçüncü ve dördüncüye de mi o?.. Atma

be adaşım, kaç tane kalbin var senin?.. Hem biliyor musun, bu

aptalca bir laftır. Kalbin olduğu yerde duruyor ve sen onu filana

veya falana veriyorsun... Göğsünü yararak o eti oradan çıkarır

ve sevgilinin önüne atarsan o zaman kalbini vermiş olursun...

 Siz sevemezsiniz adaşım, siz şehirde yaşayanlar ve köyde

yaşayanlar; siz, birisine itaat eden ve birisine emredenler; siz,

birisinden korkan ve birisini tehdit edenler... Siz sevemezsiniz.

 Sevmeyi yalnız bizler biliriz... Bizler: Batı rüzgarı kadar serbest

dolaşan ve kendimizden başka Allah tanımayan biz Çingene'ler.

 Dinle adaşım, sana bir Çingene'nin aşkını anlatayım...

 ..

 Bir gün -karların erimeye başladığı mevsimdeydi- bütün

çergi, -otuza yakın kadın, erkek ve çocuk, dört beygir ve iki defa

o kadar da eşek- Edremit tarafına doğru göçüyorduk.

 Can sıkan ve bize hiç uymayan bir kıştan sonra ısıtıcı güneş

ve yeni belirmeye başlayan yeşillikler hepimize tuhaf bir

oynaklık vermişti. Sırtlarında beyaz ve kısa bir gömlekten başka

bir şeyleri olmayan küçük çocuklar hiç durmadan koşuyorlar,

bağırıyorlar ve şose yolunun kenarındaki hendeklerde yuvarlanıyorlardı.

 Delikanlılar keman ve klarnet çalarak yürüyorlar, genç kızlar

parlak sesleriyle su gibi türküler söylüyorlardı.

 Ben de etrafı gözden geçirerek bir köy, bir çiftlik, yanında

kalabileceğimiz bir yer araştırıyordum.

 İkindiye doğru siyah zeytin ağaçlarının arasında yükselen

açık renkli çınar ve kavaklar gözüme ilişti. Burası küçük bir değirmendi.

Suyu bol bir çay küçük söğüt ağaçlarının arasından

geçtikten sonra dar ve taş bir mecraya giriyor, oradan da dört

tane tahta oluğa taksim oluyordu.

 İhtiyar çınarlar çukura gömülen eski değirmenin siyah kiremitli

çatısını örtüyorlar ve ön tarafındaki geniş meydanı gölgeliyorlardı.

 Ağaçların hışırtısını bastıran bir gürültüyle değirmenin altından

fıkırdayıp çıkan köpüklü sular iki sıra taze kavağın ortasından

geçip ilerideki sazlıkta kayboluyordu.

 Burada çergilemek hiç de fena değildi. Yüklü eşeklerle sık

sık gelip giden köylülerden, değirmenin işlek olduğu anlaşılıyordu.

Ve bir kurşun atımı ötede beyaz minaresiyle bir köy görünüyordu.

 Daha çadırları kurmadan Atmaca, klarnetini alarak, kanatlarının

biri açık duran kocaman kapıya yanaştı, çalmaya başladı.

 İçeride sesi duyan köylüler, oraya birikerek dinliyorlardı.

Değirmenci de bunların arasındaydı, beyaz sakalını karıştırarak

lakayt gözlerle bakıyordu.

 Bilir misin adaşım, bu köylüler tavuk ve oğlak çaldığımızı

söyleyerek bizden şikayet ettikleri halde bizi gene severler.

 Aralarında bir kileye yakın buğday toplayarak Atmaca'ya

verdiler. Ve değirmenci buna iki çömlek de yoğurt ilave etti.

 Biz bu güzel kabulden cesaret alarak, biraz ötedeki zeytin 

ağaçlarının arasında çadırlarımızı kurduk.

 ..

 İşler iyi gidiyordu. Kadınlar taze söğütlerden yaptıkları sepetleri

yakın köylerde satmakta güçlük çekmiyorlardı. Çalgıcılarımız

yarım gün uzaktaki köylerden bile düğüne çağırılıyorlardı.

 Atmaca tabii en baştaydı...

 Sen bu Atmaca gibisine daha rastlamamışsındır.

 Bir kere heybetli delikanlıydı: Yağız derisi, yüzüne delice

dökülen simsiyah saçları ve koyu gözleri...

 Sonra burnu... Uzun, sivri, ucu biraz aşağı kıvrık burnu...

 Bunun için biz ona Atmaca derdik...

 Başı, geniş omuzlarının üstünde bir arapatındaki gibi dik

dururdu ve bir arapatı ondan daha çevik değildi...

 Bütün çergilerde onun cesareti, onun güzelliği, onun çalgısı

söylenirdi.

 Başka Çingene'ler gibi çalmazdı o, adaşım: Bir kere nota bilirdi.

Şehir mektebini okumuş, bitirmişti; sonra içliydi... Sanırdın

ki, klarneti çalarken, havayı ciğerlerinden değil, doğrudan

doğruya yüreğinden veriyor.

 Geceleri tek başına bir ağacın dibine çekilirdi. Biz de çadırların

önüne çıkıp yüzükoyun yatar, çenemizi toprağa dayayarak onu dinlerdik.

 Hiçbir sevgilisi yoktu. Ne geçtiğimiz Türkmen köylerindeki

al yanaklı güzeller, ne de ince dudaklı Çingene kızları onun

bakışlarını bir andan fazla üzerlerinde alıkoyabilirlerdi...

 Halbuki çalgı çalarken büyük gözlerde -oradaki kıvılcımları

söndürmek ister gibi- bir nem belirdiğini, esmer yanaklarında

-bir ateşe rastgelmiş gibi derhal kuruyan- birkaç ufak

damlacığın yuvarlanmak istediğini görmüştük.

 Çok konuşmaz, konuştuğu zaman da içindekilerden bize

bir şey sezdirmezdi. Neler hisseder, neler düşünürdü? Onu bu

dünyaya bağlayan şey neydi? Hiçbirimiz bilmezdik. Acaba birisini

sevdiği için mi, yoksa hiç kimseyi sevemediği için mi, bu

kadar yanık, bu kadar derinden çalıyordu?..

 Ara sıra uzun müddet kaybolur, başka çergilerde dolaştığı,

şehirlere inip büyük beylerin meclisine girdiği söylenirdi.

 Kasabadaki efendiler ona akran muamelesi ederlerdi, fakat

o davarlardan bizimle beraber koyun uğrular, düğünlerde bizimle

beraber çalgı çalardı.

 ..

 Hemen her akşam değirmenin önündeki meydanlıkta toplanıp

ahenk yapıyorduk. Şimdilik bir şey anaforlamadığımız

için değirmenci de memnundu. Kızıyla beraber büyük çınarın

altına bir hasır atıyor, bağdaş kurup oturarak bizi dinliyordu.

 Değirmencinin kızı tam bir köy güzeliydi.

 Yuvarlak bir yüzü, kalın dudakları, kalçalarına kadar uzanan

ince örgülü saçları vardı.

 Ama yüzü hep soluktu. Etrafındaki şeylere, kendisiyle alışverişi

yokmuş gibi, dümdüz bir bakışı ve dudaklarının kenarından

dökülüyormuş gibi, isteksiz bir gülüşü vardı.

 Bu kızcağız sakattı adaşım, küçükken sağ kolunu değirmenin

çarklarından birine kaptırmıştı.

 Şimdi onun yerinde şalvarının beline iliştirilen boş bir yen

sallanıyordu.

 Ve bu onu insanlardan ayırıyordu.

 Düşünebilir misin, güzel bir kızın bir kolu olmazsa bu ne

demektir? Derenin üst başında çıpıl çıpıl yıkanan genç kızlara

karışamıyordu. Vücudunu ve ondaki ayıbı her zaman örtmeye

mecburdu.

 Geceleri birbirlerinin evinde toplanıp cümbüş yapan kızlarla

da birleşemezdi, çünkü ne tef çalmak, ne de parmaklarının

arasına tahta kaşıklar alarak oynamak elinden gelirdi...

 Belli ki onun bütün çocukluğu bitmez tükenmez bir hasretle

geçmiş; belli ki zeytin dallarına sincap gibi tırmanan, birbiriyle

alt alta, üst üste güreşen, değirmenin önünde erkek çocuklarla

su fışkırtmaca oynayan akranlarına bir duvara yaslanarak

istek dolu gözlerle bakmıştı.

 Şimdi bütün bunlara alışmış görünüyordu. Başka insanların

yaptığı birçok şeyleri yapmak hakkının kendisinde olmadığını

biliyor ve hiçbir şey istemiyordu.

 Değirmenin kapısı yanındaki taş sedire saatlerce oturup

meydanda eşelenen tavuklara, yahut kocaman çınarın kıpırdayan

yapraklarına yarı yumuk gözlerle bir bakışı vardı ki, adamı

ağlamaklı ederdi.

 Geceleri babasıyla beraber gelir, onun yanında diz çöküp

oturarak bize bakardı...

 ..

 Sözü kısa keselim adaşım, bizim mağrur ve insafsız Atmacamız,

değirmencinin bu sakat kızına vuruldu.

 Tavuslara, sülünlere bakmaya tenezzül etmeyen yabani

kuş, kanadı kırık bir çulluğun, şikarı (avı) oldu.

 Eyvah bana ki meselenin çok geç farkına vardım. Ben anladığım

zaman alev saçağı sarmıştı... Yoksa çoktan çergiyi toplar,

başka yere göçerdim...

 Atmaca hiç kimseyle konuşmuyor, düğünlere gitmiyor,

zeytinlerin altında tek başına çalıyordu. Ama geceleri çınarın

altında adamakıllı coşar, gözlerini kıza diker, üfler, üflerdi...

 Ve biz titrediğimizi, bağırmak, konuşmak, yahut yerlere

atılıp ağlamak istediğimizi hissederdik...

 Onun çalışında, bir ateş yığını etrafında haykıran ateşe tapanların,

yahut batmakta olan bir gemiye çarpan dalgaların feryadı ve

inleyişi vardı.

 Atmaca'nın kanatları düşmüştü adaşım. Sarardıkça sararıyordu.

Değirmencinin köye indiği günler kapının yanındaki taş

sedirde kızla beraber oturduğunu ve tırnaklarını, parçalamak

ister gibi, iki tarafındaki sert kayada gezdirdiğini görünce, bu

işin böyle gitmeyeceğini anladım...

 Bir gece onu çağırdım, derenin alt başına gittik, kavak

fidanlarının arasına oturduk.

 Çakıllarda acele acele seken sulardan ve uzaklardan gelen

bir kurbağa sesinden başka hiçbir şey duyulmuyordu.

 Atmaca önüne bakıyor, niçin çağırdığımı, ne söyleyeceğimi

sormuyordu.

 Elimi omuzuna koydum, gözlerini bana kaldırdı:

 -Seviyorsun!..- dedim.

 -Öyle...- dedi.

 -Ne yapacaksın?..-

 Bu sualin cevabını bulmak ister gibi gözlerini yukarıya, yıldızlı

göğe çevirdi; uzun uzun baktı, birdenbire:

 -Sen bizim çeribaşımızsın- dedi, -gezdiğin yerler benden

çok, tecrübelerin fazla, aklın, dirayetin bütün Çingene'lerden

üstündür. Sana açılmalıyım...-

 Gözlerini hiç indirmeden, sanki yıldızlara anlatıyormuş gibi,

söylemeye başladı:

 -Onu seviyorum, ne yapacağımı da hiç düşünmedim. Sen

benim sevmemin nasıl olacağını bilirsin... Ben ki, arkamdan

uşaklarını koşturan konak sahibi hanımlara başımı çevirmedim;

yedi köye hükmeden eşraf bana gelip: 'Kızım senin için

yataklara düştü, Çingene olduğunu unutup seni evlat gibi sineme

basacağım, yalnız gel, gel de kızımızı kurtar!..' diye yalvardılar

da, gene cevap vermeden yoluma gittim; işte şimdi bu bir

kolu olmayan kızı seviyorum.

 Onu alamam, onu kaçıramam... Halbuki o da beni seviyor.

Bunu bana evvelisi gün ağlayarak söyledi. 'Gel; dedim, 'beraber

kaçalım.' Acı acı güldü, 'Ağam,' dedi, 'ben senden noksanım,

bana sadaka mı veriyorsun?..' Onu nasıl sevdiğimi anlattım:

'Bana kolunun yerine kalbini veriyorsun,' dedim, 'bir kalp

bir koldan daha mı az değerlidir?'

 -Tekrar gözyaşları boşandı: 'Olmaz' dedi, 'düşün ki, her

karşına çıktığımda senden utanacağım, başım yerde olacak, beni

böyle zelil etmek ister misin? Bırak beni, ne olduğumu bilerek

ihtiyar babamın yanında kalayım, sen de bir daha buralara

uğrama. Bana sakatlığımı unutturarak deli deli rüyalar gördürdün,

seni ömrümün sonuna kadar unutamam, ama olmayacak

şeylere beni inandırmaya kalkma, eğer sahiden beni seviyorsan

hemen buralardan git!..-

 Atmaca burada bir nefes aldı ve gözlerini yere indirdi:

 -Düşünüyorum, birleşirsek bu ikimiz için de sahiden azap

olacak. Aramızda anlaşılmaz, boğucu bir havanın dolaştığını

hissedeceğiz. Eğer o bana açılamaz, bana naz edemez, bana

içinden geldiği gibi sarılamazsa, gözleri her zaman: 'Ne diye

gençliğini benim için nara yaktın, sana yazık değil mi?' demek

isterse, ben ne yaparım? Her sözümden, her tavrımdan alınır;

kızsam ona dokunur, sevsem ona acıyormuş gibi gelir, kucaklasam

boş olan kolunun yerinde bir sızı duyar ve bunlar hep

böyle sürüp gider...

 Ne yapacağımı, bu halin beni nereye götüreceğini sorma,

bende artık kuvvet yok, akıl yok, düşünce yok, yalnız aşk var.

Mavzer kurşunu gibi çarptığını yere seren bir aşk... Senin Atmacan

artık kanatlarını kımıldatacak halde değil!..-

 Sustu, son sözler öyle acınacak bir tavırla ağzından dökülmüştü

ki, fazla bir şey sormaya, hatta teselli etmeye kalkışmadım;

ona bu halde ne söz söylenebilir, ne de o söyleneni duyardı.

 Koluna girip çadıra kadar götürdüm.

 İşler gittikçe sarpa sarmıştı adaşım, Atmaca'nın hali beni

korkutuyordu. Fakat yapılacak hiçbir şey yoktu. Şimdilik işi

oluruna bırakmaya karar vererek yattım. Bütün gece, büyük çınarın

altında kollarını açarak sabırsızca bekleyen Atmaca'yı ve

dudaklarının kenarında geniş bir sevinç, soluk yanaklarında

görülmemiş bir pembelikle ona doğru koşan değirmencinin kızını

gördüm. Fakat birbirinin kucağına atılacakları zaman şekli

belli olmayan tuhaf bir cisim ikisinin arasına giriyor, bir çark

gibi fırıl fırıl dönerek ve gittikçe büyüyerek onları ayırıyordu.

 ..

 Günler, kuvvetli bir rüzgarın sürüklediği beyaz bulut kümecikleri

gibi birbiri arkasına geçip gidiyorlardı. Ve biz, bunların

sonunda muhakkak bir fırtına kopacağını seziyorduk. Herkes

müthiş bir şeyden korkuyor gibiydi. Bütün çergiyi ağır bir

durgunluk kaplamıştı.

 İhtiyar ve tecrübeli Çingene karıları bildikleri afsunları

okuyorlar, bütün iyi ve fena ruhları zavallı Atmaca'nın imdadına

çağırıyorlardı. O, gittikçe çöken yanakları, nereye baktığı

belli olmayan şaşkın gözleriyle geçerken delikanlılar başlarını

yere eğiyorlar, genç kızlar ölü gibi sararan benizleri ve titreyen

dudaklarıyla arkasından bakıyorlardı.

 Kadın, erkek, genç, ihtiyar hiçbir şeye karar veremeyerek

bekliyorduk. Sanki serseri bir rüzgar kafalarımızdan her düşünceyi

silip süpürüyor, bizi şaşkın ve meyus buralarda bırakıyordu.

 ..

 Bir gün Atmaca yanıma sokuldu.

 -Bu akşam değirmende ahenk yapacağım, ben ihtiyarla konuştum!..- dedi.

 Hafif yağmur çiseliyordu. Akşama kuvvetli bir yaz sağanağı

gelmesi çok mümkündü. Bunu ona da söyledim.

 -Değirmenin içinde çalacağım!- dedi.

 -Değirmen geceleri de işliyor, o gürültüde mi?-

 Tuhaf tuhaf güldü:

 -Korkma!- dedi, -Klarneti o gürültüde de size duyururum.

Nefesim daha o kadar kuvvetten düşmedi.-

 Yağmur akşama doğru sahiden arttı. Karşı tepedeki palamut

ormanına birbiri arkasına yıldırımlar düşüyor, iri damlalar

zeytin ağaçlarının siyah yapraklarını garip tıpırtılarla oynatıyordu.

 ..

 Hepimiz değirmenin içine dolduk. Tavlada sallanan iki tane

gaz lambası etrafa yarım bir aydınlık serpiyordu ve çarklar,

taşlar, tozlu kayışlar dönüyorlar, dönüyorlardı.

 Hepsinin birden çıkardığı yırtıcı gürültü yağmurun alçak

tavandaki kesik hıçkırığına karışıyor, birbirini kovalayan gök

gürültüleri bu korkunç ahengi tamamlıyordu.

 Değirmenci ve kızı duvarın dibindeki sedire oturmuşlardı.

Sallanan lambalar genç kızın yüzünde acayip gölgeler oynatıyordu.

 Bütün gürültüleri bastıran ince bir ses birdenbire yükseldi:

Kendisini değirmenin karanlık bir köşesine çeken Atmaca çalmaya

başlamıştı.

 Adaşım, ben o gece dinlediğim şeyleri öldükten sonra bile

unutamam.

 Dışarıda fırtına gittikçe artıyor ve rüzgar ıslak kamçısını

kerpiç duvarlarda gezdiriyordu. Yükselen sular tahta oluklardan

taşıyor, haykıra haykıra yerlere dökülüyordu.

 İçeride taşlar nihayetsiz bir coşkunlukla homurdanıyor; çılgın

gibi dönen kayışlar şaklıyor; birbirine geçen tahta çarkların

dişleri ağlar gibi gıcırdıyordu. Ve bunların hepsini bastıran deli

bir ses kah yalvarıyor, kah hiddetle kıvranıyor, susacak gibi olduktan

sonra tekrar yükseliyordu.

 Alacakaranlıkta Atmaca'nın siyah ve parlak gözleri hiç kıpırdamadan

genç kıza bakıyorlardı, genç kızın acınacak bir perişanlıkla

çırpınan büyümüş gözlerine...

 Ve öyle şeyler çalıyordu ki adaşım, onları anlatmaya bizim

kullandığımız kelimelerin takati yoktur...

 Bazan okşayan, ısıtan bir sabah güneşiydi... Fakat derhal

yüzümüzü yırtan, gözümüzü kör eden, içindeki ateşleri kum

tanesi gibi etrafa saçan bir çöl fırtınası oluyor, yahut bağrımıza

işleyen bir bıçak haline geliyordu.

 ..

 Son ve keskin bir çığlıktan sonra Atmaca'nın ayağa kalktığını

gördüm. İki üç adım ilerledi ve klarneti bir köşeye fırlattı.

 Herkes doğrulmuştu. Üzüntülü gözlerle ona bakıyorlardı.

O, yüzüne büsbütün dökülen kara saçlarını eliyle geriye attı.

Birdenbire çukura gitmiş gibi görünen gözlerle etrafını araştırdıktan

sonra onları değirmencinin kızına dikti, uzun uzun baktı...

 O dakikayı ömrümde unutamam adaşım; dışarıda fırtına

arttıkça artmıştı, duvarlar sarsılıyor, tepemizdeki kiremitler

uçuyordu. Ve değirmen, azgın bir hayvan gibi homurduyor ve

dönüyordu. Ve o, lambanın sönük ışığında, olduğundan daha

büyük, adeta bir gölge gibi duruyordu. Gözleri genç kızın üzerindeydi.

Tahammül edilmez bir acı yüzünün şeklini tanınmayacak

hallere sokmuştu. Kah esmer derisini şişiren bir kan gözlerinin

kenarına kadar fırlıyor, kah dişlerinin arasında ezilen

dudakları bile bembeyaz oluyordu. O dudaklar ki, bir şey söylemek

ister gibi kıpırdıyorlardı ve kenarları ağlayacak gibi aşağıya

çekiliyordu.

 Bu bakış ancak bir an kadar sürdü. Sonra gözkapakları yavaşça

düştüler ve o, yere yıkılacak gibi sallandı. Fakat hemen

kendisini topladı. Bir kere daha etrafına bakındı. Sanki bir imdat

bekliyor gibiydi: Kendisini bu kahredici; bu parçalayıcı ağrılardan

kurtaracak bir imdat... Nihayet kafasına bir şey vurulmuş

gibi inledi. Gerisingeriye dönerek değirmenin öbür başına,

çarkların ve kayışların kudurmuşçasına döndükleri köşeye

doğru atıldı.

 Bir nefes alımı kadar hepimiz olduğumuz yerde kaldık,

sonra delice bağırarak arkasından koştuk...

 Heyhat adaşım, çok geçti. Atmaca yerinden fırlayan ve -iş

işten geçti- demek isteyen gözlerle bize doğru geliyordu.

 Sağ kolu yerinde değildi ve oradan oluk gibi kan fışkırıyordu.

Birkaç adımdan sonra sendeledi, ayaklarımızın dibine yıkıldı.

 ..

 İşte adaşım, sana seven bir Çingene'nin hikayesi.

 Çiçeklerin açtığı mevsimde, senin kollarına yaslanan ve çiçekler

kadar güzel kokan bir vücutla uzak su kenarlarında

oturmak ve öpüşmek, yoruluncaya kadar öpüşmek hoş şeydir...

 Seni gördüğü zaman zalimce başını çeviren mağrur bir dilberin

kapısı önünde ve ay ışığı altında sabaha kadar dolaşmak,

bunu candan arkadaşlara ağlayarak anlatmak, -söz aramızda-

gene hoş şeydir.

 Fakat sevgili bir vücutta bulunmayan bir şeyi kendisinde

taşımaya tahammül etmeyerek onu koparıp atabilmek, işte

adaşım, yalnız bu sevmektir.

 1929

 ...

 Kurtarılamayan Şaheser

 Genç şair siyah meşin ciltli ufak kitabı havaya kaldırarak

bağırdı:

 -Bundan daha yükseğinin bulunduğunu söyleyemez, sevgilim

benim eserimden daha güzelini okuduğunu iddia edemez ya.-

 Gözlerinde, erimiş bir madenin oynak parlaklığı ve yanık

yüzünde bir ekmek kabuğunun kırmızımtırak donukluğu vardı.

 Yer ayaklarının altından itiyormuş, yahut gökyüzü kendisini

çekiyormuş gibi yukarıya uzanıyor; vücudunu insanlıktan

ayıran bir buğu, hareketlerine gökyüzündekilere mahsus sarhoşluğu

veriyordu. Çimenler üzerinde uçuşan beyaz kağıtlar,

ki bunlar elindeki şaheserin müsveddeleriydi, yüzüne sisten

yaratılmış küçük kuşlar gibi dokunup geçiyorlar ve sonra bahçedeki

beyaz güllerin, kan rengi karanfillerin, bıçak gibi keskin

kokulu sardunyaların, yaşmaklı bir kadına benzeyen zambakların,

ince sapları üzerinde alevli bir meşaleyi hatırlatan lalelerin

ve renkli maskeleriyle eski Yunan aktörlerini andıran hercaimenekşelerin

üstüne konuyorlardı.

 Ve genç şair gülüyordu; yüzünün hiçbir çizgisini değiştirmeyen

fakat bir nehir coşkunluğuyla dökülen bir gülüş esmer

yanaklarına yayılıyordu.

 Çünkü o bugün şaheserini bitirmişti.

 Siyah meşin ciltli kitabın sahifelerine bakarak haykırdı:

 -Artık hiç kimse benden yüksek değildir; Homeros veya

başkası! Ben bunlara da tepeden bakıyorum. Ve sevgilim benden

daha iyi yazanları gösteremeyecek. Ancak herkesten yüksek

şeyler yaratırsam beni seveceğini söylemişti. İşte, benden

evvel gelenlerin ve benden sonra gelecek olanların yetişemeyecekleri

yüksekliğe çıktım. Ve yalnız kendisi için yazdığım bu

kitabı ona verdiğim zaman o da benim için sakladığı kalbini

verecek...-

 Kitabın sahifelerinden gözlerini ayırmayarak yürüdü. Islak

çimenleri çiğneyerek ve ayağının altında ezilen menekşelere

dikkat etmeyerek, iki tarafı mermer direkli bir kapıdan evine

girdi.

 Ve şaheserini sevgilisine yolladı.

 Tam sekiz sene evveldi ve o zaman genç şairin şakaklarında

şimdiki gibi beyaz teller, gözlerinin kenarlarında yorgunluk

çizgileri yoktu. Yüzünün derisi beyaz bir güle, dudakları kırmızı

bir güle benzerdi. Ve memleketin kadınları onun şiirlerini

sonsuz bir baygınlık ve şehvetle okurlardı. Bu esnada gözlerinin

önüne mısraları gibi tatlı ve ince endamıyla genç şair gelirdi.

 Fakat güzelliğinin derecesi insan güzelliği hudutlarını aşan

bir genç kız vardı ki bunlara istihfafla (alay) dudaklarını bükmek

acayipliğinde bulunuyordu.

 Ve genç şair, yazıları karşısında kendinden geçmeyen bu

fevkalade kızı seviyordu...

 -Sevgilim- dedi, -mısralarım ki Hind'in ipeklileri kadar ince

dokunmuş ve İran'ın kıymetli halıları gibi hünerli renklerle

süslenmiştir, niçin senin kalbini heyecana getiremiyorlar? Geceyi

terennüm eden şarkılarım sana kendi gözlerini; gün doğuşunu

anlatan şarkılarım sana dudaklarının rengini hatırlatmıyor

mu? Dalgalara ait şiirlerimde dağınık saçlarının tellerine rast

gelmiyor musun?-

 -Belki böyle olabilir...- diye genç kız cevap verirdi, -Belki

böyle olabilir, genç şair, fakat benim seni sevmem için daha

başka şeyler yazabilmen lazımdır. Bana tanımadığım şeylerden,

saklı güzellikler ve hakikatlerden bahsedebilir misin? Ve bunları

herkesten daha güzel olarak yazacak kudreti kendinde buluyor musun?

 Güzel yazıyorsun ey şair, derin ve azametlisin, fakat Fuzuli

daha derin, Goethe daha azametli değil miydi?

 Söyle, ihtiras ve çılgınlıkta Shakespeare'i, istihza (üzüntü,

umutsuzluk) ve ıstırapta Dante'yi geçebilir misin?-

 Ve genç şair anlıyordu ki, bu büsbütün başka bir mahluktur.

Kadınları hayran eden, çeken şeylerin buna tesiri yok. Çünkü

bu kızın gözleri baktığı şeyleri görüyordu ve sinirlerinde

hissetmek, kafasında düşünmek kabiliyeti vardı...

 Ve genç şair cevap verirdi:

 -İçimdeki ateş, herkesin ısınmak için bana sokulmasına kafiydi.

Ben de onu üfleyip çoğaltmak, orada bir yangın yapmak

ihtiyacını duymuyordum... Lakin, ey sevgilim, görüyorum ki

bu, kıvılcımlarını senin kalbine sıçratamayacak kadar fersizmiş.

Fakat bunu yanardağ yapacak kudret bile bende var. Sana söylediklerini

aratmayacak eserleri getireceğim, sevgilim ve o zaman

kalbini bana vereceksin...-

 -Ve o zaman kalbimi sen alacaksın!..-

 Ve genç şair bir ay şehrin etrafındaki ormanları dolaştı, ki

orada yerlere kadar uzanan dalların pembe dudaklı çapkın gelinciklerden,

sarışın ve hayalci papatyalardan aldığı gürültüsüz

öpücüklere, yalnız sinsi sinsi yürüyen yabankedileriyle, daima

koşan ürkek karacalar mani oluyorlardı.

 Ve bir ay geniş nehirlerin üzerinde kayıkla dolaştı ki, orada,

boyalı teknelerinde ağlarını temizleyen ihtiyarlar, tatlı sesli

su perilerinin toy balıkçıları bataklık sazlarının içine nasıl

çektiklerine dair acıklı türküler söylüyorlar; ve geceleri küçük

balıklar, ayın nehre avuç avuç serptiği gümüş kırıntılarını toplamak

için, suyun üstünde sıçrıyorlardı.

 Ve bir ay, geceleri şehrin içinde gezerek, birbirinin göğsünde

uyuyan çiftleri, sokaklarda bir tek gölge halinde dolaşan

sevdalıları gördü. Korulardaki sık ağaçların altını ve alçak duvarlı

bahçelerde ay ışığının giremediği karanlık köşeleri gözetleyerek

sonsuz veda monologlarını veya kıskanç aşıkların yeis

dolu şikayetlerini dinledi.

 Ve üç ay sonra, gümüş bir kalemle gümüş ciltli bir deftere

geçirdiği şiirleri sevgilisine yolladı.

 Fakat bu defter, zehirli dikenlerle yazılmış gibi acı satırları

taşıyan bir cevapla geri geldi. Genç kız:

 -Heyhat, zavallı şairim- diyordu, -şiirlerin ihtiyar ve zengin

çiftlik sahibinin kızını ağlatacak ve valinin mağrur yeğenine

önünde diz çöktürecek kadar güzeldir. Sokaktan geçtiğin zaman

kadınlar pencerelerden eskisinden daha çok sarkacaklar,

ihtimal minimini ipek mendillerini de -tabii dalgınlıkla- ayaklarının

dibine düşüreceklerdir. Fakat bütün bunlar beni sana

yaklaştırmaya kafi değil..

 Gerçi gördüğün ve yazdığın şeyler fevkaladedir. Lakin ben

de seninle beraber olsaydım onları aynı şekilde görecek değil

miydim? Hangi şey bana bilmediklerimden bahsetti? Belki şiirlerin

bizzat hayat kadar tesirli ve tatlı yazılmıştı, saf ve iyilikle

doluydular; fakat söyle, Horatius senden kat kat tesirli ve tatlı

değil miydi? Vergilius, ilahi Vergilius kadar temiz ve hayır isteyici

olmak elinden geliyor mu?-

 Genç şair tükenmez hıçkırıklarla minderlerin üstüne atıldı.

Yüzükoyun kapanarak ağlıyor, ağlıyordu. Hayatlarında hiç

sevmemiş olanların tahayyül edemeyecekleri bir acı onu boğuyor;

sanki gür alevli bir meşale göğsünün içerisinde dolaşarak

kaburgalarını yalıyormuş gibi kıvranıyordu.

 Kendisini tutmak isteyerek, beyaz dişlerini mor kadife yastıklara

geçirdi... Göğsünü saran bir sesle kesik kesik: -Yazacağım

sevgilim- dedi, -sana istediklerini yazacağım!..-

 Ve genç şair altı ay memleketin bütün büyük filozoflarını,

şairlerini dolaştı. Şehrin birinde, uzun siyah sakallı, tepeleri

çıplak filozoflar, eskimiş cübbelerinin geniş kollarını sallayarak

ona Aristoteles'ten, Epikür'den veya İbni Rüşt'ten bahsettiler.

 Ve gözlerinde, başka bir aleme bakmaktan doğan, hürmete

layık bir mahmurlukla -ki genç şair bunu evvela açlıktan zannetmişti-

ruhun ölmezliğinden ve değişmelerinden; fani olan

eşyanın ebedi olan hayata ve fani olan hayatın ebedi olan eşyaya

karşı vaziyetlerinden ve -kendilerinin buldukları- ebedi hakikate

varmak felsefesinden; ezeli ve felsefi hayatın lezzet ve

feragatiyle dünya hayatının ve zevklerinin süfliliğinden -ta belediye

reisinin verdiği mükellef ziyafete geç kalmamak için bu

asil konuşmayı kesinceye kadar- coşkunca bahsettiler.

 Ve diğer bir şehirde, gür beyaz kaşlı, damarlı elli meşhur

biyoloji alimleri genç şaire karıncaların öğleden sonraki yaşayışları

hakkında yeni nazariye ve tahminleri ihtiva eden yirmi

muazzam ciltlik kitaplarını hediye ettiler.

 Ve çalımsız bir evde, şatafatsız bir masanın başında toplanan

beyaz ve nazik elli, ince yüzlü, parlak ve uzun saçlı, sihirli

sözlü şairler, -muhayyilenin genişlemesine pek ziyade yardım

eden- bir kağıt oyunuyla meşgul olurlarken şiirden, sanattan

ve bilhassa estetikten bahsettiler. Ve ona daha fazla alaka göstermek

isteyerek önlerindeki küçük para kümesini bitiriveren

bu kamil ölmezlerden bazıları, eve hülyalı bir loşluk veren sönük

kandilin ışığında, derin ve binbir renkli şiirlerini okudular.

 Ve keskin kokulu portakal bahçelerinde, erguvan renkli

güller arasında, ay ışığının renklerini aksettiren firuze yüzükler,

opal taşından küpelerle dolaşan va küçük bir kuşa benzeyen

başlarını şairin ipek harmanisinin arasına saklayan sevgilileri

veya büyük bir gece şenliğine Lahur şalından sarıkları, zebercet

saplı asalarıyla, gümüş bilezikli zenci köleler arasında

gelen ve Firdevsi'yi imrendirecek ilahi cenk kasidelerini gülümseyerek

dinleyen uzun bıyıklı, heybetli sultanları onun taze

muhayyilesinde yaşattılar.

 Ve genç şair altı ay memleketin velut (Doğurgan, çok eser veren)

ve bakir sanatkarları arasında seyahat etti. Köyün birinde, geniş

yapraklı çınarların altında, rutubet kokan hasırlara oturarak,

tepelerindeki saçları kazınmış buruşuk yüzlü ihtiyar saz şairlerini

dinledi. Ve onlar buna öyle kahramanları terennüm ettiler ki, zürafalar

gibi koşan beyaz atlarıyla bir akbaba sürüsü halinde şehre iniyorlar ve

korkudan ovalara kaçan ahali arasından ince vücutlu, pembe

topuklu kızları beygirlerinin üstüne alarak kaçırıyorlardı.

 Ve öyle babayiğitlerden bahsettiler ki, ormanlarda bir kaplan

gibi hüküm sürüyorlar ve kendilerine uykuda baskın veren

yirmi tane düşmana, hiçbir silahın işlemediği dev gibi vücutlarıyla

saldırarak onları sansarın önündeki civcivler gibi dağıtıyorlardı.

 Ve başka bir köyde, deniz kenarındaki isli bir kayıkçı kahvesinde

küçük boylu, seyrek bıyıklı bir aşık, elindeki minimini

kemençeyle binbir türlü korkunç ve hayret verici deniz maceralarını

haykırıyordu.

 Ve genç şairin gözünün önünde, tek yelkenli bir taka ile

muazzam kalyonlara hücum eden, sahildeki kasabaları dehşet

içinde bırakan iri palalı, çıplak kollu kabadayılar; veya alçak

küpeşteli alamanalar (büyük kayık), aykırıseren cırnıklarla açık denizlere

uzanarak mücevher ve esir yüklü tüccar gemilerini soyan gözü

yılmaz korsanlar geçit resmi yapıyorlardı.

 Ve o, bu basit çalgıların belki cırıltıdan fark edilemeyecek

olan nağmelerinde herhalde derin bir şeyler bulunması lazım

geldiğini hissediyordu.

 Ve genç şair altı ay memleketin bütün şehirlerini dolaştı ve

orada ağlayanları ve gülenleri gördü.

 Büyük bir konağın geniş salonunda raks ve kahkahadan

yorulup terleyenler serin şerbetlere, buzlu yemişlere koşarlarken,

kristal pencerelerden dışarı süzülen ışıkta, soğuktan donan

ayaklarını avuç avuç karla ovmaya çalışan ihtiyarları gördü.

 Kucağında taşıdığı aç çocuğu yaşatmak için sarhoşların arkasından

koşan kadınları; ve karnında taşıdığı günahsız çocuğu

öldürmek için hekimlerin cebine beyaz alevli inci salkımları

koyan kadınları gördü.

 Kardan ve rüzgardan koruyan bir dükkan kepengi altında

başını bir köpeğin sırtına dayayarak uyuyanları ve güzel ısınmış

odalarda, Çin ipeği örtülü yataklarda, nakris (Nikris olmalı. Halk

arasında damla hastalığı denir. Parmaklarda, topuklarda, eklem

yerlerinde olur. Tıpta gut adıyla geçer.) ağrılarıyla kıvranarak

uyuyamayanları gördü.

  Aptalların tahakkümüne, günahsızların cezalanmasına; faziletin

susmasına ve ihtirasların gürültüsüne, hikmet ehlinin

tahrik edildiğine ve nadanların alkışlandığına şahit oldu.

 Ve tam bir buçuk sene sonra, altın bir kalemle altın ciltli bir

deftere geçirdiği şiirleri sevgilisine yolladı.

 ..

 Fakat bu defter, bir Arap hançeriyle yazılmış gibi keskin

satırları taşıyan bir cevapla geri geldi.

 -Hayret, ey genç şair!- diyordu, -Öyle güzel şeyler yazıyorsun

ki, yüzyıllardan beri sahipsiz duran sanatkarlık tacı senin

başını süslemek için herhalde acele edecektir. Ve hükümdarlar,

sana bitip tükenmez şereflerin erguvan renkli maşlahını

giydirmek için saraylarının geniş bahçelerinde muhteşem ziyafetler

hazırlayacaklardır.

 Halbuki ben gene senden uzak kalacağım...

 Felsefelerini, ey şair, en ele avuca sığmaz kafaları bağlayacak

kadar kuvvetli ve güzel laflarla dolu olan felsefelerini senden

evvel Eflatun ve daha birçokları kandırıcı bir belagatle ve

fazlasıyla tekrar etmediler mi?

 Kabadayılık ve savaş destanların o kadar tesirlidir ki,

Çin'in hiç durmadan uyuyan afyonkeşleriyle, Hind'in yıllardan

beri kımıldamayan fakirlerini, Priyamus'un kahraman milleti

veya Rüstem'in korkusuz arkadaşları gibi azgın dövüşlere, şanlı

yiğitliklere sürükleyebilir.

 Fakat bu yolda Homeros'un senden daha coşkun, Firdevsi'nin

daha usta olduğunu inkar edebilir misin?

 Gezdiğin yabancı yerlerin büyüleyici kokusunu ruhlarımıza

benzersiz bir ustalıkla üflüyorsun, fakat şüphesiz Byron da

seyahatlerini anlatırken güzellik ve ustalıkta senden daha aşağı

değildi.-

 Ve genç şair ipek minderlere ateş gibi gözyaşları dökerek

düştü. O kadar çok seviyordu ve şimdiki ıstırabı o kadar büyüktü

ki artık hiçbir şey onu yatıştıramaz sanılırdı. Evvela iki

yumruğunu dişleriyle ısırarak ve ayaklarının ucuyla kadife sediri

parçalayarak hıçkırıyordu. Fakat biraz sonra birdenbire fırladı;

susmuştu. Gözlerinde yaş yerine alelacayip bir parıltı vardı.

Yavaş yavaş loş bir karanlığa dalan odaya alnından, gerilen

ve birdenbire daha genişlemiş görünen alnından, beyazımtırak

bir ışık yayılıyordu. Odanın aynı koyu lacivert tülle örtülmeye

başlayan renkli eşyası ortasında fildişinden bir Buda heykeline

benzeyen vücudu gittikçe büyüyor ve uzuyor gibiydi.

 Geriye atılmış başından lülelerle saçlar çıplak omuzlarına

dökülüyor, bir şeyi kucaklamak ister gibi yumuşak bir hareketle

ileri ve biraz yukarı uzanan kolları bir mayıs gecesindeki hilali

andırıyordu. Gökyüzünün en uzak yerindeki birer yıldız gibi

kırpışan gözlerinin önünde kapkaranlık bir saha uzanıyordu:

Siyah, gözleri kamaştıracak kadar siyah bir boşluk... Ve bunun

ortasında ince bir yol vardı, kendi gözlerinden çıkan ve uzak,

görünmez yerleri dolaştıktan sonra yine oraya dönen ince, adeta

bir bıçakla çizilmiş gibi keskin ve beyaz bir yol, bir çizgi...

 Ve anladı ki, ihtişam ve büyüklüğe, gizli hakikatlere ve ölmez

güzelliğe giden yol bu...

 Oraya koşmak ister gibi atılırken, üzerlerindeki gözyaşı hala

kurumayan yastıklara düştü.

 ..

 Ve genç şair tam iki sene hiçbir insanın giremediği hudutsuz

kum çöllerinde dolaştı.

 Ayrı, her şeyden, herkesten ayrı ve uzak kalmak, yalnız

kendisini dinlemek, yalnız kendi düşünebileceği gibi düşünmek

istiyordu. Sakız gibi çiğnenmiş güzelliklerden, bir dua kadar

çok tekrar edilmiş yeni fikirlerden eser bulunmayan bu

çölde hiçlik ve... güzellik hüküm sürüyordu: Ne canlı kumları

güneşin ve ayın bakışlarından saklayan münasebetsiz bir ağaç,

ne durmadan sızan bir yara gibi etrafını kirleten bir su, ne de

üzerinde şairlerin zevzeklik edebilecekleri bir çiçek görülüyordu.

 Ve işte burası güzeldi.

 Çünkü burada yalnız güneş, ay ve kum vardı... Bir de rüzgar.

 Ve bunlar büyük, güzel ve sarihtiler (açık, belli, belirgin).

 Evet, büyüklüklerine rağmen sarih... Ne bir nebattaki karmakarışık,

anlaşılmaz değişmeler, ne bir hayvandaki içinden çıkılmaz

ve dehşetli yaşayış hareketleri, ne bir dimağdaki kökü

bilinmez hisler ve düşünceler... Burada insan ruhunun en çok

susadığı ve muhtaç olduğu bir vuzuh (açıklık) vardı ve bunu şairin

vücudundan başka hiçbir şey bozamıyordu.

 Bu vuzuh, korkunç bir karışıklığın görmek kudretinden

mahrum olan gözlerimizdeki tecellisi de olabilirdi, buna rağmen

herhangi çelimsiz bir mahlukun mütecessis (meraklı) kafalarımızda

sıraladığı mızmız sorguları tekrar etmiyorlardı.

 Ve o, zihni hiçbir sorgu çengeline takılmadan düşünebiliyordu.

İşte böylece bu mutlak güzelliğin içinde yıkandı, yıkandı...

Geceleri ayın ışığı altında insana kımıldıyormuş gibi gelen

kumlara yüzükoyun yatarak başını bu minimini zerrelere gömüyor

ve onlar, her nefes alışında ağzına, burnuna dolmak isterlerken,

o gözlerini içine çevirerek kendine bakıyordu. Anlıyordu

ki yazılacak şeyler, güzel ve hakiki şeyler yalnız orada

var...

 Fakat o burada maddi elemlerin en acılarını tattı. Çünkü

gündüzün çöl bir maden eritme ocağına dönerdi. Birer kıvılcım

olam kumlar, derisini yırtarlar, güneşten su halinde akan alevler

sırtını yalar ve ensesini delerek beynine kadar dökülürlerdi.

 Ara sıra bir hurma ağacı aramak ve su tulumunu doldurmak

için çölün kimsesizliğinden ayrılırken -ki nihayet o da bir

insandı ve yaşamaya mecburdu- ayaklarının altında kımıldayan,

kayan ve çöken bir zemin hissederdi. Ve bazan dizleri dermansızlıktan

kırılarak bu dikenli yatağa uzanır ve midesinin

dimağına kalkıp ilerlemek, uzuvlarına böylece uzanıp kalmak

için verdiği birbirine zıt emirlerin feci mücadelesine şahit olurdu.

 Fakat o bunların bağırmalarını susturduktan sonra yine çöle

büyüklük ve tenhalık ülkesine dönmekte acele ederdi.

 Hiçbir zaman susmayı bilmeyen kalbi hemen her gün sevgilisini,

evini, bütün bıraktığı yerleri yavaş fakat keskin bir sesle

fısıldar ve o, göğsünün içinde birbirine muvazi (paralel) birçok

bıçakların hep beraber hareket ettiklerini hissederdi.

 Fakat iki sene sonra, sertleşen ve kararan bir deri, gözlerinin

kenarında derinleşen çizgilerle burayı terk ettiği zaman,

büyüklük ve güzelliği, acıyı ve hasreti yüz yüze tanıyordu.

 Ve genç şair iki sene engin denizleri ve şimalin buz sahralarını

dolaştı.

 Deniz... İşte bu da muazzam ve nefis bir şeydi... Kendisini

gezdiren geminin güvertesine uzanarak uzaklara, ta uzaklara

bakar ve kesik kesik nefes alan sulardan başka hiçbir şey görmezdi.

 Çöl ve deniz hemen hemen aynı şeylerdi: Her ikisinde de

aynı büyüklük, aynı ağırbaşlı sessizlik veya aynı heybetli ve

derin bağırmalar... Ve denizde de, küçük, minimini, sinirlendirici

teferruat yoktu. İnsan orada yalnız renkten renge giren su

damlaları ve devlere benzeyen bir mahlukun yavruları gibi birbirleriyle

oynaşan hoyrat dalgalar görebilirdi... Sonra bitmez

tükenmez bir genişlikle karanlık ve sıkı bir derinlik... Ve bütün

bunlar onu manasız bir tecessüse değil, düşünmeye sevk ederlerdi.

 Ve sonra buz sahraları...

 Beyaz, temiz, günlerce uzanan bu yerlerde, gösterişsiz bir

kibarlık ve incelik vardı. Sade, şatafatsız, fakat güzel ve tatlı olmanın

sırrını ancak bu şekilsiz kar tepeleri keşfedebilmişlerdi.

 Her şeyi hayattan uzaklaştıran, hiçbir zaman yenilmeyen

dehşetli bir kudretleri olduğu halde, mütevazı ve kibardılar. Ne

gururdan doğan bir süs, ne kendini beğenmeyi gösteren bir ses...

 Ve işte genç şair fırtınalı denizlerden, soğuk buz sahralarından

ayrılırken, dünya hudutlarını aşan bir genişlik ve derinliği,

necip (temiz, soylu) kalplere mahsus olan bir kibarlığı ve esaslı

kıymetlerin bir tek elbisesi olan tevazuu içinde taşıyordu...

 Ve genç şair iki sene dünyayı rastgele dolaştı. Bu sefer gördüğü

şeyler onu hayretten hayrete düşürüyordu. Halbuki değişen

hiçbir şey değil, sadece kendi görüşüydü.

 Evvelce fazilet diye baktığı şeylerin birer merasim ve gösterişten

ibaret olduğunu ve asıl iyiliğe yalnız ahlak münakaşalarında

veya akıllı nasihatlarda rastlanabildiğini, namuslu olabilmek

için başkalarının namusuna dil uzatmanın, kirlenmeden

yükselebilmek için temiz alınlara basarak çıkmanın yeter olduğunu

ve daha buna benzer birçok şeyleri gördükçe şaşkınlığı

büsbütün artıyordu. Fakat o, böylece ahmaklık ve aciz isimli

mahluklarla, bunların çocukları, küstahlık ve riya adlı iki zavallıyı

tanımış oldu.

 Ve ayrılırken kalbinde yalnız ufuksuz bir merhamet, yeis

veya hiddeti manasız bulan bir rikkat (yufkalık, incelik)

hissetti...

 İşte genç şair şaheserini bilinmeyen ve bulunmayan kumaşlardan

dokumak için yaptığı bu seyahatten dönüşünde,

içinde Allahla boy ölçüşen bir kuvvet kımıldıyordu. Çünkü

şimdiye kadar yazanların ancak var olduğunu bildirdikleri şeye

o bizzat erişmişti.

 Üç ay uğraşarak derin manalı, renkli kelimelerden bir elbise

giydirdiği şaheserinin her sahifesi onun çölde kavrulan ve

kutuplarda gerilen muzdarip derisinin bir parçasıydı ve bir sevinci

bağırmak, bir elemi ağlamak veya bulutlardan yüksek bir

fikre ulaşmak için durmadan kımıldayan satırlar coşkun sinirlerinden

örülmüştü. Ve o bu satırlardaki kelimeleri -vakit vakit

bir sabah yıldızının belirsiz ışığı gibi ince, felaketin gözleri kadar

keskin, yalanın dudakları kadar yumuşak ve bir çocuk rüyası

kadar tatlı sesler veren kelimeleri- gözlerinin kenarındaki

derin çizgilerden işledi.

 Lazım gelen yüksek ve temiz asilliği eserine büsbütün verebilmek

için de, onu yazdığı müddetçe insanların arasına karışmadı.

Ve siyah bir kalemle, siyah meşin ciltli bir deftere yazdığı

şiirleri sevgilisine yolladı...

 ..

 Bu sefer genç kız, gözlerinde gurur ve hayretin parıltısı,

hareketlerinde hasret ve isteğin acelesi olduğu halde bizzat geldi.

Boynuna atılarak onu öptükten sonra böyle haykırdı:

 -Genç şair, genç şair, ey benim sevgilim! Artık hiç... hiç

kimse seni aşamayacak; sen peygamberleri gıptaya düşürecek

şeyleri yarattın, sen insanları yaşamaya veya öldürmeye sürükleyebilecek

şeyleri yazdın. Güneş senden daha sıcak, gökyüzü

daha geniş, ilkbahar rüzgarları daha canayakın değildir.

 Ve sen bunları yalnız benim için yaptın.

 Ey genç şair, ey benim sevgilim!

 Artık hiçbir kadının benimle bir olmadığını hissediyorum.

Artık Leyla benim yanımda minimini ve Jülyet pek zavallıdır,

ben Beatrice'ye bile gururla bakıyorum ve bundan sonra Süleyman'ın

sevgilileri de benimle boy ölçüşemeyeceklerdir. Ebediliğe

senin kolların arasında süzüleceğim sevgilim ve yüksekte,

en yüksekte uçacağız.

 Ey sevgilim, yalnız benim sevgilim!

 Şimdiye kadar hep sana koşmak için çırpındığı halde yenilmez

bir gururun emirlerini dinlemeye mecbur olan kalbim bak,

içindekileri anlatmak için acele ediyor. O gururum ki, fanilerden

birine meyli olduğu için gönlümü bir ısırgan demeti gibi

dalamıştı, şimdi sana bunları söylemekte bir haz buluyor.

 -Mademki uzun senelerin hasreti içimizde yaramaz bir çocuk

gibi tepinmektedir, gel, birbirimizin olalım ve sen bana aşkın

da ebedilik kadar tatlı ve güzel olduğunu anlat... Gel, beni

kollarının arasında sık...-

 Fakat genç şair onu kollarının arasında sıkmadı.. Çünkü

hiçbir şey işitmemişti.

 Sevgilisinin, sedirlerden birinin üzerine bıraktığı şaheseri

parmaklarıyla karıştırırken sihirli satırlar onun gözlerini, elinde

olmayarak, çekmişler ve o, derin bir hayret içinde kendinden

geçerek, bunları okumaya başlamıştı.

 Yarattıkları o kadar güzeldi ve şairi o kadar kuvvetle çekiyorlardı

ki, sevgilisinin: -Beni işitmedin mi şair!- diye bağırdığını bile duymadı.

 Ve ancak genç kız onu omuzlarından yakalayınca kendine

geldi. Kızın gözleri, kafasının içindeki herhangi bir ateşten kaçarak

dışarı fırlamak isitiyormuş gibi yanıyordu. Dudakları titreyerek

tekrar etti:

 -Beni dinlemedin mi şair? Sana söylediklerimi işitmedin mi?-

 -Ne söyledin sevgilim?- diye cevap verdi, -Beni affet, biliyorum

ki tamiri kabil olmayan bir şey yaptım. Ama bunun sebebi

senin için yazdıklarımın yine sana benzeyen güzellikleriydi.

Aşkın sesinden uzak kalan kalpleri hasretin ne hallere koyduğundan

bahseden satırlarım, beni seslerin en canayakınını

dinlemekten alıkoydu. Tekrar et sevgilim, söylediklerini benim

için tekrar et...-

 Genç kız biraz düşündü. Yüzü beyaz, bir kuğunun tüyleri

kadar beyaz olmuştu. Başını ağır ağır kaldırarak sordu:

 -Hiç, hiçbir şey duymadın mı?-

 -Hiçbir şey sevgilim, fakat tekrar et-'

 O zaman boğuk ve yeisini örtmek isteyen bir sesle tekrar

başladı:

 -Kitabını okudum genç şair, yalnız harikuladeliklerle, yalnız

insanı saran güzelliklerle doluydu. Ve senin herkes gibi olmadığını

haykırıyordu.

 Senden daha fazla uzak kalmak istemem ey şair!..-

 Burada dudaklarını yakıcı bir gülüşle ısırdı; gözleri, donuk

ve karanlık, şaire dikildiler, dimdik baktılar. O bir kadın, baştan

aşağı bir kadındı... Dişlerini sıktı, onların arasından, keskin,

ağır bir sesle:

 -Yalnız...- dedi, -Yalnız bu kitap dehanı ve kudretini bana

gösterdikten sonra aramızda lüzumsuz olmaya başlıyor... Ve

görüyorum ki o seni hemen hemen benim kadar alakadar edecek...

 Hiç buna imkan var mı şair? Senin kafanda, ruhunda, hatta

en ufak bir hüceyrende (hücrende) bile benden başkasının yer almasına

tahammül edebilir miyim?

 Şu halde büsbütün senin olmam için bu engelin ortadan

kalkması lazım. Ve sen benim için yazdığın bu kitabı yine benim

için yok etmekte eminim ki tereddüt etmeyeceksin, hatta

bunu ben yapacağım.-

 Ve genç şairin elinden çekip aldığı şaheseri, orada, mercan

alevlerle yanan ocağa fırlattı.

 Ve bir feryat, duvarları sarsan, havayı karıştıran, yüzyıllık

ağaçların fırtınada devrildikleri zaman yaptıkları gürültüye, ormana

bir yıldırım düştüğü zaman vahşi hayvanların kopardıkları

çığlıklara, ateş saçan bir yanardağın geniş çatlaklarından

fırlayan boğuk ve yırtıcı ıslıklara benzeyen bir feryat genç şairin

göğsünden fırladı...

 Ve o, kendisini oraya, minimini alevlerin kitabın meşin cildini

ağlayışlı bir çıtırtıyla büktükleri ocağa doğru attı.

 Fakat genç kız daha evvel koşarak ocağın önünü vücuduyla

kapatmıştı. Vahşi bir gülüşle: -Çekil!- dedi.

 Erkek, ki o zamana kadar gözlerinde sonsuz bir tatlılık ve

ilahilikten başka bir şey bulunmazdı ve hareketleri devamlı bir

çekingenliğin ağırlığını taşırdı, birdenbire buğulanan bakışlar,

pençe haline giren kollarla oraya hücum etti ve her iki ağızdan

birden fırladı: -Çekil!..- ve hiçbirisi çekilmedi...

 O zaman aralarında öyle korkunç bir mücadele başladı ki,

köpüren ağızlardan feci soluklar ve hırıltılar çıkıyor, duvarlara

şiddetle çarpan kafalar orada kanlı saç demetleri bırakıyordu.

Birdenbire erkek, genç kızı -gittikçe artan dermansızlığına ve

erkeğin yüzünü parçalarken dökülen tırnaklarına rağmen vücudunu

ocağın önünden ayırmayan genç kızı- boğazından yakaladı;

kendininkilere korkunç bir sebatla bakan büyük ve kanlı

gözler hareketsiz kalıncaya kadar sıktı.

 Sonra, kollarının arasında yavaş yavaş gevşeyen, kanla bulaşık

olmayan yerleri ezik bir sarılık alan vücudu yere bırakarak

ocağa eğildi, gittikçe hafifleyen alevlerin arasından meşin

kitabı aldı.

 Kavrulan, şeklini kaybeden bu ateşten cildi açtığı zaman

yere ancak bir avuç mavimtırak kül döküldü... Ve bunu gören

şair oraya, boylu boyunca yatan ölünün üstüne -bir kadının

elinden kurtaramadığı şaheseriyle beraber- cansız yıkılıverdi...

 1929

 (Atsız Mecmua, s. 17, 25.09.1932)

 ...

 Kırlangıçlar

 Şehrin kıyısında, ufacık bir derenin kenarında, dalları suya

sarkan ihtiyar bir söğüt ağacı vardır. İlkbaharın başlangıçlarında

bu söğüdün dallarına bir dişi kırlangıç gelip kondu; derenin

bir başından bir başına yıldırım gibi uçan, beyaz göğüslerini

suya dokundurarak şeffaf kanatlı küçük böcekleri yakalayan

diğer kırlangıçlara bakmaya başladı. Başını hafif hafif sallıyordu.

Derin düşüncelere daldığı belliydi.

 Söğüdün dalları hışırdadı. Bir erkek kırlangıç geldi, dişinin

karşısındaki dala kondu.

 Kırlangıçlar arasında pek teklif yoktur. Uzun uzadıya takdim

filan edilmeden konuşmaya başladılar ve pek az sonra da

ahbap oldular.

 Evvela havadan, sudan bahsedildi. (İki kişi birbirlerini yeni

tanıdıkları zaman havadan sudan bahsetmek adettir.) Fakat biraz

sonra erkek bir iki dal ileri geldi, dişi daha az çekingen bir

hal aldı.

 Muhabbeti kaynattılar.

 -Olur ya!- demeyin, iki kırlangıcın ilkbaharda, herkes dört

tarafa koşup çalışırken bir söğüt dalında oturup yarenlik etmeleri

gündelik işlerden değildir.

 Bizim kırlangıçların ikisi de antika mahluklardı, yani öteki

kırlangıçlara benzemiyorlardı. (Başkalarına benzemeyenlere

antika derler.) Evvela dişi kırlangıç lafı derin tarafından açtı:

 -Siz hiç çalışmıyorsunuz?-

 Başka bir kırlangıç olsaydı hemen: -Ya siz neden burada

oturuyorsunuz?- diye ikinci bir sorguya kalkışırdı. Fakat bizimki

derin derin içini çekti ve sustu.

 Ve dişi onun söylediği şeyleri anlıyormuş gibi başını salladı

ve gözlerini aşağıda şıpırtıyla akan suya dikti.

 Bir müddet daha sustular. Erkek birdenbire gözlerini dişiye

dikerek söze başladı:

 -Bakınız şunlara...- Ve aşağıda birbirini çaprazlayarak

uçan ve dokuma tezgahının mekiklerine benzeyen kırlangıçları

gösterdi. -Bakınız şunlara... Sabah akşam demeden, yaz kış demeden

çalışıyorlar. Ben bunlara çok kere sordum: Neden böyle

durmadan uğraşıyorsunuz, dedim, cevap vermediler. Omuzlarını

silkip yanımdan uzaklaştılar.-

 Dişi:

 -Birbirimize sen diye hitap etsek nasıl olur?- dedi. Erkek

okkalı sözlerine cevap olmayan bu lafı beklememekle beraber,

bu tekliften hoşlandı ve tekrar başladı:

 -Adeta utanıyorum...- dedi, -Bütün kuşları sıraya dizseler

biz herhalde sonuncu gelmeyiz. Kılığımız, kıyafetimiz düzgündür.

Aklımız, şu sabahtan akşama kadar avaz avaz bağıran bülbülden

herhalde üstündür. Kanadımızı bir vursak en hızlı güvercinden

daha çok yol alırız. Halbuki bütün kuşların en zavallısı

bizmişiz gibi hiç durmadan didiniyoruz. Şu budala serçe bile

üç günlük ömrünü keyifle geçiriyor da, biz, arasından uçtuğumuz

ağaçları bile fark etmiyoruz.

 Biraz durdu, dişiye doğru yandan bir göz attı:

 -Yarın öldüğümüz zaman birisi bize sorsa: 'Dünyada neler

gördünüz?' dese herhalde verecek cevap bulamayız. Koşmaktan

görmeye vaktimiz olmuyor ki...-

 Dişi, gözlerinin içi buğulanarak:

 -Ah- dedi, -tıpkı benim gibi düşünüyorsun.-

 Erkek cevap verdi:

 -Zaten seni burada tek başına görünce benim gibi düşündüğünü

anlamıştım. Doğru değil mi ama? Şu dünyayı adamakıllı

görmeden, dünyanın ne olduğunu adamakıllı anlamadan

buradan gidecek olduktan sonra ne diye buraya geldik sanki?

Yaşadığımızın farkına varmayacak olduktan sonra ne diye yaşıyoruz?-

 Dişi tasdik eder gibi başını salladı:

 -Etrafımıza göz gezdirince- dedi, -ben de senin gibi, dört

tarafa koşan kırlangıçlardan başka bir şey görmüyorum. Ben de

bunlardan mıyım, diyorum, sonra da bunlardan değilim galiba,

diyorum. Onlar da beni pek istemiyorlar. Ne yapayım, burada

oturup etrafa bakıyorum. Siz de, şey, sen de gelmesen böyle yapayalnız

bu yazı geçirecektim.-

 Akşama doğru lafları daha derinleştirdiler... Sonra ayrıldılar.

Ve her gün buluşmaya başladılar.

 Aman yarabbi, neler konuşmuyorlardı!.. Eğer kırlangıçlarda

kitap yazmak adet olsaydı, bunların yazacakları kitaplar

muhakkak ki üniversitelerde okutulurdu.

 Gitgide birbirlerine daha çok alıştılar. Çok kere dişi daha

evvel gelir, gözlerini suya dikerek erkeği beklerdi.

 Bir gün çiçeklerden, bir gün yıldızlardan, bir gün öteki

kırlangıçlardan bahsederlerdi. Hep düşünceleri birbirine uygundu.

 Yalnız her ikisinin de içinde gizliden gizliye büyüyen bir

korku vardı: Bir gün gelip ayrılmak korkusu.

 Hiçbirisi bu korkusunu ötekine söylemeye cesaret edemiyordu.

Kim bilir, belki öbürünün yanlış anlayacağından çekiniyordu.

(Çünkü içten duyulan şeyler hep yanlış anlaşılır.)

 İçlerinde bu ayrılık korkusu büyüdükçe bunu münasip bir

şekilde diğerine söylemek için düşünmeye başladılar.

 Mesela:

 -Hiç ayrılmayalım, olmaz mı?- demek vardı, fakat bu pek

geniş manalı ve müphemdi. Nasıl ayrılmayalım?.

 -Bir yuva kuralım!- deseler, bu da pek bayağı kaçacaktı.

Hem o zaman başka kırlangıçlara benzeyeceklerini sanıyorlardı.

 Dünyanın geçiciliğinden, gökyüzünün sonsuzluğundan,

sulardan ve diğer kuşların yaşayışlarından bahsederlerken,

gözleri birbirine hasretle bakar ve: -Birbirimizden nasıl

ayrılacağız?- demek isterlerdi.

 Tesadüfün pek merhametli olmadığını ve birbirine böyle

yakın olanları bir ikinci defa karşı karşıya getirmediğini biliyorlardı.

Fakat konuştukları dil, diğer kırlangıçların diliydi ve bu

dilde, söylemek istedikleri şeyleri söylemekten utanıyorlardı.

Bu dil, onların içindeki şeylere uygun değildi.

 Yavaş yavaş gözlerine ve bakışlarına bir gamlılık çöktü.

Dostluktan filan bahsederken, sesleri titriyor gibiydi; yahut onlar

böyle zannediyorlardı. Fakat böyle zamanlarda hemen birinden

biri, bir kahkaha atar ve işi alaya bozardı: İçi burkulduğu halde...

Nihayet günün birinde ikisi de bunun böyle sürüp gidemeyeceğini

anladılar. İkisi de birbirlerine açılmaya karar verdiler.

 Sabahleyin karşı karşıya gelince dişi söylemek istediği şeyleri

gözleriyle anlatmak istedi. Tam bu sırada, üzerinde oturdukları

söğütten sarı bir yaprak koptu, iki tarafa sallanarak aralarından

geçti ve dişinin en manalı baktığı zamanda gözlerinin

önünü kapattı.

 Erkek bu bakışı göremedi.

 Fakat her ikisi de sarı yaprağı gördüler.

 Erkek ağzını açtı:

 -Senden hiç ayrılmak istemiyorum...- demek üzereydi ki,

buvvv diye soğuk bir rüzgar esti...

 Dişi, erkeğin sözlerini işitemedi.

 Fakat her ikisi soğuk rüzgarın sesini duydular.

 Birbirlerinin gözlerine baktılar; artık yuva kurmak zamanının

geçtiğini, sonbaharın geldiğini, ayrılacaklarını anladılar.

 İkisi de içini çekti.

 Tepelerinden birçok kırlangıçlar geçti: Sıcak yerlere dönüyorlardı.

 Ayrıldılar... Ve bir daha birbirlerini görmediler.

 Fakat ikisi de küçük derenin kenarındaki söğüdü ve orada

geçirdikleri güzel ilkbaharı ve yazı unutmadılar.

 Ve ikisi de, böyle bir yaz geçirmemiş olan diğer kırlangıçlara

tepeden baktılar... (Çünkü azlıkta kalanlar çok olanlara nedense

tepeden bakarlar.)

 1933

 (Varlık, s. 40, 01.03.1935)

 ...

 Viyolonsel

 İ

 Güneş, yüzüne yeşil yelpaze tutan mahçup bir kadın gibi

iri yapraklı ağaçların arkasına saklanırken, muhtelif milletlere

mensup bir seyyah kafilesi -sarı otlardan yapılmış evleri arı kovanına

benzeyen- bir zenci köyüne girdiler.

 Kabile reisi, yirmi seneden beri Afrika'nın bu sapa köşesine

uğramayan beyazları güzel karşılayabilmek için bütün boncuklarını,

fildişiriden yapılmış ziynetlerini taktı, eline, üzerine işlemeli

büyük yayını alarak maiyetiyle beraber köyün ortasındaki

meydanda bekledi.

 Birtakım şatafatlı merasimden sonra seyyahlar, reisin kulübesinde

istirahat etmekteydiler ki, köyü dolaşmaya çıkmış olan

melez tercüman koşarak geldi, elli adım kadar ötede bir Avrupalı

tarafından yapılmış olması pek muhtemel olan tahta bir

kulübe gördüğünü söyledi.

 Golf pantolonlarının altına çoraplarını tekrar giymeye vakit

bulamayarak hep birden oraya koştular. Tercüman doğru

söylüyordu. Bu, intizamsız kerestelerden yapılmış bir yerdi ve

önünde vahşi orman çiçeklerinden vücuda getirilmiş bahçemsi

bir meydanlık vardı.

 Yanlarına gelen reis, binanın iki seneden beri aralarında yaşayan

bir beyaza ait olduğunu söyledi.

 Tercümana sordular:

 -Neredeymiş kendisi?-

 -Belli olmaz- dedi reis, -o, buradan çalgısını alır çıkar ve

ne zaman isterse o zaman gelir!-

 -Ne çalgısı?-

 -Büyük... adeta bir timsah yavrusuna benzeyen bir çalgı..-

 Seyyahlar birbirlerine sordular:

 -Belki bir harp?..-

 Reis:

 -Bir değneğe gerilen at kıllarıyla çalınıyor!- dedi.

 -Öyleyse bir kontrbas...-

 -Yahut bir viyolonsel...-

 -Evet, evet... Herhalde bir viyolonsel.-

 Seyyahlar, reise tekrar sordular:

 -O, bu çalgıyı nerede çalıyor?-

 Elini uzatarak gösterdi:

 -Ormanda!-

 -Peki, bizi oraya götürür müsünüz?-

 -Olmaz, o çalgısını çalarken hiç kimseyi istemez...-

 Seyyahlar:

 -Biz uzakta dururuz, kendisinin haberi olmaz!- dediler ve

ısrar ettiler.

 Reis razı oldu. Alacakaranlıkta köyden çıkarak ormana

doğru yürüdüler. Yaklaştıkları zaman, kulaklarına tok bir viyolonsel

sesi geldi. Alman seyyah biraz dinledikten sonra:

 -Sonbahar şarkısı!..- dedi.

 Rus ilave etti:

 -Çaykovski'nin.-

 Ormana girince reis durdu ve on adım kadar ileride, geniş

gövdeli baobap ağaçlarının altındaki karaltıyı gösterdi: -İşte!..-

 Dikkatle baktılar ve dinlediler. Gölge hiç kımıldamadan,

büyük bir maharetle aynı parçayı çalıyordu.

 Sesler, birbirine giren yaprakları titreterek dağılırken İngiliz

seyyah:

 -Bu adamın ne olması mümkündür?- diye söylendi.

 Fransız seyyah: -Bir sanatkar...- dedi, -Ümidi kırılmış bir

sanatkar... Hakiki sanatın takdir edilmediğini görerek insanlardan

kaçan bir talihsiz.-

 Rus: -Hayır, bu belki cemiyetin haksızlıklarından kurtulmak

için buraya gelen birisi ki, sanatı kendisine teselli vasıtası

yapmış...- diye, mütalaasını yürüttü.

 Alman: -Bana kalırsa- diye fikrini söyledi, -bu geniş arazide

rahat ve dertsiz yaşamayı, bu basit refahı, medeniyet dünyasının

didişmelerine tercih eden bir akıllı.-

 -Zannediyorum ki- dedi İngiliz, -vahşilerin hükümdarlığını

eline geçirmek için kendisine göre bir plan yapan onu sabırla

tatbik eden bir açıkgözdür bu ve belki de tehlikelidir.-

 Gece olmuş ve ay çıkmıştı. Ay ışığı ormanın içindeki ufak

bir meydanlığı aydınlatınca, etrafına taşlar dizilen bir toprak

yığınına dayadığı viyolonseli gözlerini kapayarak çalan adamı

daha iyi gördüler... Siyah, kıvırcık sakallarının çerçevelediği

yüzünde, nerede başlayıp nerede bittiği belli olmayan çizgiler

vardı. Alnına doğru dökülen dağınık saçları soluk yanaklarını

gölgeliyordu.

 Seyyahlar sordular:

 -Hep burada mı çalar?-

 -Ve o toprak yığını nedir?-

 -Burada çalar- dedi reis, -karısının başucunda...-

 -Karısı da var mıydı?-

 -Vardı ve öldü.-

 Sustular. -Gidelim!- dediler. -Köye döndüğü zaman anlarız...-

 Fakat ertesi sabah geri dönen adam, onlara kendi hayatı

hakkında hemen hemen hiçbir şey söylemedi.

 -Bir vapur kazasından sonra buraya düştüm, karım da burada

öldü... Ve ben başka yere gitmek istemem- dedi.

 Seyyahlar yollarına devam etmek için bu garip münzeviyi

terk ettiler. Her biri jurnalına başka başka şeyler yazdı, fakat

hiçbirisi o adamın asıl hikayesine temas etmedi.

 İİ

 İşte o adamın hikayesi:

 Akdeniz'in yalı şehirlerinden birinde öyle bir genç vardı ki

kendisine rast geldikleri zaman, mahcubiyetle başlarını eğen

kadınlar, onu çok kere rüyalarında görürlerdi.

 Ve zerdeva (ağaç sansarı) tüyleri gibi yumuşak olan kumral bıyıkları

genç kızların minimini kalplerini gıcıklamaktan geri kalmazdı.

 Fakat bu gencin, dalgalı saçlarından, lacivert gözlerinden

ve bir şark kamçısı gibi kıvrılan vücudundan daha kıymetli bir

şeyi vardı:

 Güzel nişanlısı...

 Bir zamanlar bütün şehir delikanlılarının hayalini dolduran

bu genç kızın, daima düşünüyormuş gibi gergin duran alnı

artık bir kardeş busesi için en münasip yerdi. Çünkü o delikanlılar

biliyorlardı ki, doğunun donuk pembeliğini taşıyan dudaklar

başkasına nasip olmuştur. Ve menevişlerindeki manayı

kimsenin okuyamadığı kahverengi gözler yalnız bir kişinin

önünde kıvılcımlanacaktır.

 Bu kız aynı zamanda şehrin en iyi viyolonsel çalanıydı.

 Oturduğu iskemlede bir ayağını geri uzatıp dolgun göğsünü

çalgısına dayadığı zaman, öyle sesler çıkarırdı ki, memleketin

ihtiyar ve üstat musikişinasları bile başlarını arkaya çevirerek

gözlerini kurulamaya mecbur olurlardı.

 Genç kız, nişanlısıyla beraber olmadığı zamanlar yalnız viyolonseliyle

konuşurdu; ve ona, nişanlısından dinlemek istediği şeyleri söyletirdi.

 Lakin gafil genç bunu bilmiyor, onun, çalgısını kendisi kadar

çok sevmesini kıskanıyordu.

 Ve bir gün:

 -Ey sevgilim- dedi, -ey narin vücudunun, ipek saçlarının,

donuk pembe dudaklarının değil, bütün ihtiras ve iptilalarının

da bana ait olmasını istediğim sevgilim, artık viyolonseli bırak,

yalnız beni dinle, yalnız benim kalbimin tellerinde nağmeler

bulmaya çalış.-

 -Aşk ne kadar hodbindir!-

 Genç kız:

 -Mademki sen istemiyorsun sevgilim- dedi, -ben artık viyolonsel

çalmayacağım... Nağmelerimi yalnız senin sözlerinde

arayacağım.-

 Gözlerinde, sahibi için, yaşadığı ormanı bırakan bir ceylanın

garip mahzunluğu vardı. Sanat, ilahi sanat aşka yenilmişti.

 -Ve aşk ne kadar kudretlidir!-

 -Lakin sevgilim!- dedi genç kız ve bunu söylerken elleri

delikanlının avuçlarındaydı. -Elbet bir gün ihtiyarlayacağız ve

ölüm bizi alacak. Eğer o, bana senden evvel gelirse, bil ki tek isteğim,

gözlerim hayata kapanırken başucumda bir viyolonsel

dinlemektir; bunu bana vaat ediyor musun?-