Yaşar Kemal

 İnce Memed

 Roman

 Duvarın dibinde resmim aldılar

 Ak kağıt üstünde tanıyın beni

 1

 Toros dağlarının etekleri ta Akdenizden başlar. Kıyıları döven ak

köpüklerden sonra doruklara doğru yavaş yavaş yükselir. Akdenizin

üstünde daima, top top ak bulutlar salınır. Kıyılar dümdüz, cilalanmış gibi

düz killi topraklardır. Killi toprak et gibidir. Bu kıyılar saatlerce içe

kadar deniz kokar, tuz kokar. Tuz keskindir. Düz, killi, sürülmüş

topraklardan sonra Çukurovanın bükleri başlar. Örülmüşçesine sık çalılar,

kamışlar, böğürtlenler, yaban asmaları, sazlarla kaplı, koyu yeşil, ucu

bucağı belirsiz alanlardır bunlar. Karanlık bir ormandan daha yabani, daha

karanlık!

 Biraz daha içeri, bir taraftan Anavarzaya, bir taraftan Osmaniyeyi

geçip İslahiyeye gidilecek olursa geniş bataklıklara varılır.

Bataklıklar yaz aylarında fıkır fıkır kaynar. Kirli, pistir. Kokudan yanına

yaklaşılmaz. Çürümüş saz, çürümüş ot, ağaç, kamış, çürümüş toprak kokar.

Kışınsa duru, pırıl pırıl, taşkın bir sudur. Yazın otlardan, sazlardan

suyun yüzü gözükmez. Kışınsa çarşaf gibi açılır. Bataklıklar geçildikten

sonra, tekrar sürülmüş tarlalara gelinir. Toprak yağlı, ışıl ışıldır.

Bire kırk, bire elli vermeye hazırlanmıştır. Sıcacık, yumuşaktır.

 Üstleri ağır kokulu mersin ağaçlarıyla kaplı tepeler geçildikten

sonradır ki, kayalar birdenbire başlar. İnsan birden ürker.

Kayalarla birlikte çam ağaçları da başlar. Çamların birer billur

pırıltısındaki sakızları buralarda toprağa sızar. İlk çamlar geçildikten

sonra, gene düzlüklere varılır. Bu düzlükler boz topraktır. Verimsiz, kıraç...

Buralardan Torosun karlı dorukları yanındaymış, elini uzatsan tutacakmışsın

gibi gözükür.

 Dikenlidüzü bu düzlüklerden biridir. Dikenlidüzüne beş kadar köy

yerleşmiştir. Bu beş köyün beşinin de insanları topraksızdır. Cümle toprak

Abdi Ağanındır. Dikenlidüzü, dünyanın dışında, kendine göre apayrı kanunları,

töresi olan bir dünyadır. Dikenlidüzünün insanları, köylerinden gayrı bir

yeri bilmezler hemen hemen. Düzlükten dışarı çıktıkları pek az olur.

Dikenlidüzünün köylerinden, insanlarından, insanlarının ne türlü

yaşadıklarından da kimsenin haberi yoktur. Tahsildar bile iki üç yılda bir

kere uğrar. O da köylülerle hiç görüşmez, ilgilenmez. Abdi Ağayı görür gider.

 Değirmenoluk köyü Dikenlidüzündeki köylerin en büyüğüdür.

Abdi Ağa da bu köyde oturur. Köy, düzlüğün gün doğusuna düşer.

Kayalığın dibindedir. Kayalar mördur. Üstlerini sütbeyaz, yeşile

çalan, gümüşi, türlü renkte lekeler örtmüştür.

 Üst başta yaşlı, yaşlılıktan dalları toprağa eğilmiş, dalları kıvrılmış

bir çınar ağacı bütün haşmetiyle yıllardır orada durup durur. Çınar

ağacına yüz metre yaklaşırsın, elli metre yaklaşırsın ortalıkta çıt yoktur.

Her bir yan derin bir sessizlik içindedir. Sessizlik korkutur insanı.

Yirmi beş metre yaklaşırsın gene öyle... On metrede aynı sessizlik.

Ağacın yanına gelip de kayadan yanına dönüncedir ki iş değişir, birdenbire

bir gürültü patlar. Şaşırıverir insan... İlkin kulakları sağır edecek

derecede çoktur. Sonra iner, yavaşlar.

 Gürültünün geldiği yer, Değirmenoluk suyunun gözüdür. Göz değildir ya,

bura halkı oraya suyun gözüdür der. Öyle bilir. Bir kayanın dibinden köpükler

saçarak kaynar. İçine bir ağaç parçası atılırsa bir gün, iki gün, hatta bir

hafta suyun üstünde oynadığı görülür. Döndürür. Bazıları iddia ederler ki,

kaynayan su, üstünde taşı bile oynatır, batırmaz. Halbuki suyun gözü burası

değildir. Ta uzaklardan, çamlar arasından yarpuz, kekik kokularını

yüklenerek Akçadağdan gelir. Burada da bu kayanın altından girer, köpürerek,

kaynayarak, bir delice homurtuyla öbür ucundan çıkar.

 Buradan Akçadağa kadar öyle kayalık, öyle sarptır ki Toros, bir ev yerinden

daha büyük toprak parçası görülemez. Ulu çamlar, gürgenler kayaların

arasından göğe doğru ağmıştır. Bu kayalıklarda hemen hemen hiçbir hayvan

yoktur. Yalnız, o da çok seyrek, akşam vakitleri keskin bir kayanın

sivrisinde boynuzlarını, büyük çangallı boynuzlarını sırtına yatırmış bir

geyik, bacaklarını gerip, sonsuzluğa bakarcasına durur.

 2

 Çakırdikeni en pis, en kıraç toprakta biter. Bir toprak ki bembeyaz,

peynir gibidir. Ot bitmez, ağaç bitmez, eşek inciri bile bitmez,

işte orada çakırdikeni keyifle serile serpile biter, büyür, gelişir.

En iyi toprakta bir tek çakırdikenine rastgelinmez. Bunun sebebi,

bir kere iyi toprak boş kalmaz, her zaman sürülür ekilir. Bir de,

öyle geliyor ki, çakırdikeni iyi toprağı sevmez.

 Ne iyi, ne kötü boş bırakılmış orta halli toprakta da biter çakırdikeni.

Çakırdikenini söker, yerini ekerler. Toros eteklerinin doruklara

yakın düzlükleri bu minval üzeredir.

 En uzun çakırdikeninin yüksekliği bir metre kadar olur. Bir sürü

de dalları vardır. Dallar dikensi çiçeklerle donanır. Bu çiçekler beş

perli, yıldız gibi, uçları sert, sivri iğnelerin ortasındadır. Her

çakırdikeninde bunlardan yüzlerce bulunur.

 Çakırdikeni bittiği yerde bir iki, üç dört tane bitmez. Öyle üst

üste, öyle sık biter ki arasından yılan geçemez. İğne atsan çakırdikeninden

yere düşmez.

 Baharda zayıf, açık yeşildir. Hafif bir yel esse, toprağa değecekmiş

gibi yatar. Yaz ortalarında, dikende, önce mavi damarlar peydah

olur. Sonra yavaş yavaş dikenin dalları, gövdesi mavileşir. Açıkça bir

mavidir bu... Sonra mavi gittikçe koyulaşır. Bu en güzel bir mavidir.

Bir tarla, uçsuz bucaksız bir ova tüm maviye keser. Gün batarken eğer bir

yel eserse mavi dalgalanır, hışırdar, aynen deniz gibi. Gün batarken

sular nasıl kızarır, çakırdikeni tarlası da öyle kızarır.

 Güze doğru dikenler kurur. Mavilik beyaza döner. Çatırtılar gelir

çakırdikeninden.

 Düğme büyüklüğünde sütbeyaz sömüklüböcekler vardır hani. Bunlardan

yüzlercesi, binlercesi dikenlerin gövdelerine sıvanır. Diken gövdeleri boncuk

boncuk sütbeyaz olur.

 Değirmenoluk köyü çakırdikenlik... Tarla yok, bağ, bahçe yok.

Safi çakırdikenlik.

 Çakırdikenliğin içinden koşan çocuk soluk soluğaydı. Çoktanberidir ki

durmamacasına koşuyordu. Birden durdu. Bacaklarına baktı. Dikenlerin

yırttığı yerden kan sızıyordu. Ayakta duracak hali yoktu. Korkuyordu. Ha

yetişti, ha yetişecekti. Korkuyla arkasına baktı. Görünürlerde kimsecikler

yoktu. Ferahladı. Sağa saptı. Bir zaman koştu. Sonra yoruldu. Yorulunca

çakırdikenlerinin içine yattı. Sol yanında bir karınca köresi gördü.

Karıncalar iri iri. Körenin ağzında cıvıl cıvıl kaynaşıyorlar. Bir zaman her

şeyi unutup karıncalara daldı. Ve birden aklına gelince sıçradı. Sağa saptı.

Biraz sonra da dikenlikten çıktı. Dikenliğin kıyısına dizleri üstü çöktü.

Baktı ki dikenliğin üstünden başı gözüküyor, kıçı üstü oturdu bu sefer de.

Bacakları kanıyordu. Kan sızan yerlere toprak ekelemeye başladı. Toprak

yaralara düşünce yaktı.

 Kayalıklar azıcık ötedeydi. Kayalıklara doğru var gücünü harcayarak

yeniden koşmaya başladı.. En yüksek kayanın altındaki çınar ağacına vardı.

Ağacın dibi bir kuyu gibi derinlemesineydi. Sapsarı, altın renkli, kırmızı

damarlı yapraklar ağacın dibini doldurmuş, gövdeyi yarı beline kadar örtmüştü.

Kuru yapraklar hışır hışır ediyordu. Gitti, kendisini yaprakların üstüne attı.

Çınarın çıplak dallarından birisinin en ucunda bir kuş duruyordu, çıtırdıyı

duyunca uçtu gitti. Yorgundu. Bitmişti. Burada, bu yaprakların üstünde

gecelemeyi geçirdi aklından. Yumuşacık. Oturduğu yerden kalkamayabilir de.

Sonra, olmaz, dedi kendi kendine. Adamı kurt kuş yer. Ağacın üstünde

kalmış yapraklardan birkaçı dolana dolana geldi öteki yaprakların üstüne

düştü. Sonra boyuna birer ikişer düşmeye başladı.

 Kendi kendine konuşuyordu. Sesli sesli konuşuyordu. Sanki, yanında birisi

var da ona söylüyor:

 Giderim, diyordu. Giderim bulurum o köyü. Kimse bilmez oraya gittiğimi.

Gider bulurum. Giderim işte. Çoban olurum işte. Çift sürerim işte. Anam beni

arasın işte. Arasın aradığı kadar. Keçi sakallı göremez yüzümü. Göremez işte.

Ya köyü bulamazsam? Bulamam! Aç kalır ölürüm. Ölürüm işte.

 Ilık bir güz güneşi vardı. Kayaları, çınarı, yaprakları yalıyordu.

Toprak taze, apaydınlıktı. Bir iki güz çiçeği toprağı yarmış, ha çıktı,

ha çıkacak. Çirişler acı kokuyor, ıslak ıslak da parlıyordu. Dağlar, çiriş

kokar güzün.

 Bir saat mi, iki saat'mi ne kadar kaldı orada, belli değil. Ama,

gün yıkıldı gitti dağların ardına. Neden sonradır ki çocuk, söylenmeyi bırakıp,

kendini toparladı. Birden aklına düştü ki, arkasından geliyorlar. Deliye

döndü. Güneşe bir göz atmayı da unutmadı. Güneş başını almış gidiyordu. Şimdi

nereye gitmeliydi? Hangi yöne? Bilmiyordu. Kayaların arasından incecik bir

keçi yolu geçiyordu, ona girdi koşmaya başladı. Kaya demiyor, çalı, taş

demiyor koşuyordu. Yornuğunu iyi almıştı. Duruyor, bir an arkasına bakıyor,

sonra gene koşmaya başlıyordu.

 Ayakları birbirine dolanıyordu. Bu minval üzre koşarken, çürümüş bir ağacın

üstünde küçücük bir kertenkele ilişti gözüne. Nedense buna sevindi.

Kertenkele onu görünce ağacın altına kaçtı...

 Bir sallandı, sonra durdu. Başı dönüyordu. Gözleri karardı. Etrafındaki

dünya topağa dönmüştü. Nasıl da fırlanıyordu! Eli ayağı da titriyordu.

Arkasına baktıktan sonra gene koşmaya başladı. Bir ara önünden bir keklik

zurbası parladı. Kekliklerin kalkışından irkildi. En küçük bir çıtırdı duysa

hep irkiliyordu zaten. Yüreği, bu sebepten, hep deli gibi çarpıyordu.

Umutsuzcasına arkasına gene baktı. Kan tere batmıştı. Dizlerinin bağı

çözüldü. Yere oturuverdi. Düştüğü yer ufacık taşlı bir yamaçtı. Ekşi ekşi bir

hoş ter kokuyordu. Burnuna tatlı bir çiçek kokusu geldi. Gözlerini zorla

açabildi. Başını ağır ağır, korka korka kaldırdı aşağılara baktı. Gün battı

batacaktı. Gölgeler öylesine uzamış. Aşağıda hayal meyal bir toprak dam gördü.

Sevinçten yüreği ağzına geldi. Evin bacasından duman da çıkıyordu. Duman,

ağır ağır, salına salına çıkıyordu. Duman, bir kara duman değildi. Dumanın

rengi hafif mora çalıyordu. Arkasında ayak sesine benzer bir patırdı

duydu. Başını hızla çevirdi. Sol yanında orman kapkara kesilmiş bir

sağnak gibi gökten yere iniyordu. Orman üstüne üstüne geliyordu.

Gene konuşmaya başladı. Ama bağıra bağıra konuşuyordu. Hem ormandan

kaçarcasına, aksi yöne yürüyor, hem olanca gücüyle:

 Giderim derim ki onlara... Giderim derim ki... Size derim...

Size çoban olmaya geldim. Çift de sürerim... Ekin de biçerim. Derim ki

benim adım Mıstık derim, Kara Mıstık... Anam yok, babam yok...

Abdi Ağam da yok derim. Sizin davarınızı güderim... Sizin çiftinizi

sürerim. Sizin çocuğunuz da olurum. Olurum işte. Benim adım İnce

Memed değil. Kara Mıstık derler bana. Anam ağlasın. Olurum işte.

Gavur Abdi Ağa da arasın beni. Çocukları olurum işte.

 Sonra bağıra bağıra ağlamaya başladı. Karanlık orman akıyordu.

Ağladıkça ağlıyordu. Ağlamaktan, yalnız, avazı çıktığı kadar ağlamaktan

müthiş bir tat duyuyordu.

 Yamaçtan aşağı inerken ağlaması kirp diye kesildi. Akan burnunu

sağ kolunun yenine sildi. Yen, yamyaş oldu.

 Evin avlusuna geldiğinde karanlık kavuşmuştu. Ötelerde birçok

ev karartısı daha gördü. Bir an durdu. Düşündü. Bu köy, o köy mü

ola? Kapının önünde uzun sakalı sallanan bir adam semerle uğraşıyordu.

Başını kaldırınca sakallı, avlunun ortasında, dikilmiş kalmış bir

karartı gördü. Karartı kendisine doğru bir iki adım attı durdu. Adam

aldırmadı. İşine daldı. Ortalık iyice kararınca adamın gözleri görmez

olup, uğraşmayı bıraktı. Ayağa kalktı. Soluna dönünce deminki karartıyı

olduğu yerde öylece dikilmiş durup durur gördü:

 Hişt! Hişt! dedi. Hiştişt! Ne işin var burada?

 Karartı:

 Ben, dedi, çoban olurum sana dayı. Ben çift de sürerim. Her

bir iş yaparım size dayı.

 Sakallı adam karartıyı kolundan tuttu içeri çekti:

 Gel hele sen içeri, sonra konuşuruz hepsini...

 İnceden bir poyraz esiyordu. Memed, tirtir titriyordu. Öyle bir

titriyordu ki uçacak gibi.

 Yaşlı adam içerdeki kadına:

 Ocağa odun at! dedi. Çocuk titriyor.

 Kadın:

 Kim bu? diye hayretle sordu.

 Yaşlı adam:

 Bir tanrı misafiri, diye cevap verdi.

 Kadın:

 Misafirin hiç de böylesini görmedimdi, diye bıyık altından gülümsedi.

 Yaşlı adam:

 Gör işte! dedi.

 Çocuk, ocağın soluna, duvara iyice yapıştı, büzüldü. Çocuğun

kocaman bir başı vardı. Düz, güneşten solup, kırmızı olmuş kara saçları

alnına, yüzüne dümdüz, dikine düşüyordu. Yüzü ufacıktı. Kupkuru bir yüzdü.

Gözleri kocaman kahverengiydi. Teni güneşten yanmıştı. On birinde

gösteriyordu. Dize kadar da şalvarını çalı yemişti.

Bacakları bu sebepten çıplaktı. Ayakları da yalındı. Bacaklarında kan

kuruyup kalmıştı. Ateşin çok iyi yanmasına rağmen titremesi durmuyordu.

 Kadın:

 Yavru, dedi, sen açsın; Dur, sana çorba koyayım da iç!.

 Çocuk:

 İçerim, dedi.

 Kadın:

 Isınırsın, dedi.

 Çocuk:

 Titremem durur, dedi.

 Kadın, ocakta ateşin yanı başında duran kocaman bir bakır tencereden

kalaylı bir sahana döğme çorbası doldurmaya başladı. Çocuğun gözleri

tenceredeki buğulanan çorbaya dikildi.

 Kadın çorbayı getirip önüne yerleştirdi. Eline bir tahta kaşık verdi:

 Çabuk çabuk iç! dedi.

 Çocuk:

 Çabuk içerim.

 Adam:

 O kadar da çabuk içme ağzın yanar sonra, dedi.

 Çocuk:

 Yanmaz.

 Çocuk gülümsedi. Yaşlı adam da gülümsedi. Kadın onların neye gülümsediklerine

bir anlam veremedi.

 Adam:

 Çorbayı içince, titremesi durdu aslanın.

 Çocuk:

 Durdu, dedi, durdu.

 Kadın da gülümsedi.

 Ocak, çamurla tertemiz sıvanmıştı. Evin damı topraktı. Tavanı

çalıyla döşeliydi. Döşeme yılların isinden kapkara kesilmiş parlıyordu.

Evi ikiye ayırmışlardı. Öteki bölme ahırdı. Bölmenin kapısından

sıcak, ıslak bir hava geliyordu. Nefes karışığı... Bu taze sığır boku,

saman, taze dal kokuyordu.

 Derken bölmeden yaşlı adamın oğlu, gelini, kızı da geldi.

 Çocuk onlara bir hoş, pel pel baktı.

 Yaşlı adam, oğluna:

 Misafirimize hoş geldin desene, dedi.

 Oğul gayet ciddi:

 Hoş geldin kardeş, dedi, ne var, ne yok?.

 Çocuk:

 Hoş bulduk, diye aynı ciddiyetle cevap verdi. İyilik sağlık.

 Kız da, gelin de, hoş geldin, dediler.

 O arada, ocaktaki kütük yanmış, tüm yalıma kesmişti.

 Çocuk, ellerini koynuna sokrnuş büzülmüştü. Yaşlı adam geldi

çocuğun yanına oturdu. Ocağın gür yalımları arkalarına tuhaf gölgeler

düşürüyordu. Bu gölgelere bakarak adam, çocuğun kafasından ne

geçiyor, anlayabilirdi. Yaşlı adam da uzun zaman bir yerde durmayan,

yalımlara göre yer değiştiren gölgelere gözünü dikti. Gözlerini gölgelerden

ayırdığında gülümsüyordu. Yaşlı adamın yüzü uzun, inceydi.

Sakalları sütbeyaz, değirmiydi. Alnını güneş yakmıştı. Bakır rengindeydi.

Yüzüne ocağın yalımları da vurunca, alnı, yanakları, boynu kırmızı bakır gibi

parlıyordu.

 Birden aklına gelmiş gibi yaşlı adam doğruldu.

 Bre misafir, dedi, senin adın ne? Adını bağışlamadın..

 Bana, dedi, İnce Memed derler...

 Arkasından, pişman olmuş gibi altdudağını ısırdı. Utangaç utangaç başını

önüne eğdi. Yolda, Benim adım Kara Mıstıktır, derim dediği aklından çıkıp

gitmişti. Olsun, dedi kendi kedine, Mıstık da neymiş yani kendi adım

dururken. Saklayınca ne var yani adımı. Kim görecek beni bu köyde.

 Yaşlı adam, geline:

 Sofrayı serin de yemek yiyelim, dedi. Haydiyin.

 Sofra geldi ortaya serildi. Bütün aile ve İnce Memed sofranın etrafına

halka oldular. Yemekte kimse ağzını açmadı. Sessizlik içinde yemek yendikten

sonra, ocağa bir kucak odun daha atıldı. Ocağın tam orta yerine de yaşlı

adam bir kütük getirdi yerleştirdi. Yandaki yalımlar kütüğü sardılar. Bu,

ihtiyarın en büyük zevkiydi. Bunu böyle yapmasa edemezdi. Etraftaki yalımlar

yaşlı adamın kütüğünü sarıverdiler. İşte buna bayılırdı. Kadın, adamın

kulağına eğildi. Yavaş yavaş:

 Süleyman, dedi, çocuğun yatağını nereye sereyim?

 Süleyman, her zamanki tatlı gülüşüyle gene güldü:

 Koca beygirin yemliğinin içine... Nereye olacak? Biz nerede yatıyorsak...

Sevgili misafirim kimbilir nereden, Süleyman demiş de gelmiş?

 Süleyman Memede döndü. Memed, sıcaktan gevşemiş, uyuklar gibi bir hal

almıştı.

 Bre misafirim, uykun mu var?

 Memed bir silkindi:

 Yok, dedi, hiç uykum gelmiyor.

 İyice gözlerinin içine bakıp:

 Bre İnce Memed, dedi Süleyman, hiç söylemedin. Nereden gelip, nereye

gidiyorsun?

 İnce Memed, duman kaçan gözünü ovuşturarak:

 Değirmenoluktan geliyor, o köye gidiyorum, dedi.

 Süleyman:

 Değirmenoluğu biliriz ya, o köy neredeymiş aceb? diye merakla

sorar bir tavır takındı.

 Memed, hiç bozmadan:

 Dursunun köyü, dedi

 Süleyman ısrar etti:

 Hangi Dursunun?

 Memed:

 Abdi Ağa var ya... dedi durdu. Gözleri bir noktaya dikildi.

 Süleyman:

 Eeee? dedi.

 Hani bizim ağamız. Dursun onun tutması işte. Çift sürer. Abdi

Ağanın çiftini sürer. O Dursun işte.

 Gözleri parladı. Azıcık duraladı:

 Geçende bir doğan yavrusu tuttu kii!... O Dursun işte! Bildin mi

onu sen, şimdi emmi?

 Süleyman:

 Bildim bildim, dedi. Eee sonra?

 İşte onun köyüne gidiyorum. Dursun bana dedi ki... Bizim

köyde, dedi, çocukları dövmezler. Çocukları çifte salmazlar. Bizim

köyün tarlalarında, dedi, çakırdikeni bitmez. Ben, oraya gidiyorum

işte.

 Süleyman:

 Peki o köyün adı neymiş? Söylemedi mi Dursun sana hiç?

 Memed sustu. Düşündü. Başparmağını uzun zaman ağzına sokup, uzun zaman

düşündü. Sonra birden:

 Yok, dedi. Köyün adını söylemedi Dursun.

 Süleyman:

 Acaip, dedi.

 Memed:

 Yaa acaip, diye tekrarladı. Biz Dursunlan beraber çift sürerdik.

Otururdu bir taşın başına. Aaah derdi bizim köyü bir görsen! Taşı

toprağı altındandır derdi. Denizi var, çamı da var, derdi. İnsan denizin

üstüne biner her bir yere gidermiş. Dursun oradan kaçmış. Bana dedi ki, hiç

kimseye söyleme benim oradan kaçtığımı. Ben de anama bile söylemedim.

 Süleymanın kulağına eğilip:

 Sen de kimseye deme. Olur mu emmi? dedi.

 Süleyman:

 Korkma korkma, dedi, hiç kimseye söylemem.

 Sonra gelin kalktı gitti. Biraz sonra sırtında dolu bir çuvalla geri

döndü. Çuvalı orta yere indirdi. Çuvalın ağzını açınca dışarı pamuk

kozaları döküldü. Kozalar temizlenmiş, bembeyazdı. Her biri bir top

beyaz bulut gibiydi. Birden evin içini keskin bir koza kokusu aldı.

 De bakalım İnce Memed, çek bakalım pamuğu, diye sevinçle söylendi

Süleyman. Göster kendini.

 İnce Memed önüne bir kucak pamuk alarak:

 Ne var sanki, pamuk çekmek de iş mi?

 Alışkın elleri makine gibi işlemeye başladı.

 Oğul:

 İnce Memed, dedi, şimdi sen o köyü nasıl bulacaksın?

 İnce Memed bu sorudan hiç memnun olmadığını gösterir gibi bir

hal takındı. İçini çekti:

 Ararım, dedi. O köyün yanında deniz varmış. Ararım.

 Oğul:

 Bre İnce Memed, dedi, deniz buraya tam on beş günlük yol

çeker.

 İnce Memed:

 Ararım, dedi. Ölürüm de dönmem Değirmenoluğa, Bir daha hiç dönmem.

Dönmem işte.

 Süleyman aldı:

 Bre İnce Memed, dedi, senin başında bir hal var. Söylesene

bana onu. Ne diye düştün yollara böyle?

 İnce Memedin elleri durdu:

 Süleyman emmi, dedi dur da sana hepiciğini söyleyim. Benim

babam, dedi, ölmüş. Biricik anam var. Başka hiç kimsemiz yok.

Ben Abdi Ağanın çiftini sürerim.

 Buraya gelince gözleri doldu. Boğazı gıcıklanmaya başladı. Kendisini

tuttu. Bıraksa boşanıverecekti.

 İki yıldır sürerim çifti. Çakırdikeni beni yer. Dalar... Çakırdikeni

adamın bacağını köpek gibi kapar. İşte o tarlada çift sürerim. Abdi Ağa beni

her gün döve döve öldürür. Dün sabahleyin gene dövdü beni. Her bir yanım

döküldü. Ben de kaçtım oradan. O köye gideceğim. Beni orada bulamaz Abdi Ağa.

O köyde bir adamın çiftini sürerim. Çobanı olurum. İsterse oğlu da olurum.

 Oğlu da olurum derken Süleymanın gözlerinin içine iyice baktı.

Memed dolmuştu. Bir kelime daha söylese boşanacaktı. Onun için Süleyman,

Abdi Ağa lafını değiştirtti:

 Bana bak İnce Memed, madem böyle. Sen benim evde kalsana.

 İnce Memedin yüzü ışıldadı. Bir sevinç dalgası onu tepeden tırnağa

ürpertti.

 Oğul:

 Deniz çok uzak İnce Memed. O köy de kolay kolay bulunmaz.

 Pamuk çekildi bitti. Ortalığı pamuktan düşen böcekler sarmış, telaşlı

telaşlı oraya buraya gidiyorlardı. Kara, küçücük pamuk böcekleri... Ocağın

bir başına da küçük bir yatak serdiler. Memedin gözlerinden sıcak bir uyku

akıyordu. Yatağa hasretle, ürpertiyle baktı.

 Süleyman Memedin durumunu çoktan sezmişti.

 Gir! diye yatağı işaret etti.

 Memed hiçbir şey söylemeden büzülerek yatağa sokuldu. Dizlerini göğsüne

çekti. Her tarafı havanda dövülmüş gibi ağrıyordu.

 Memed, kendi kendine, içinden: Oğlu olurum. Olurum işte. Anam arasın. Abdi

Ağa arasın. Arasınlar işte. Kıyamete dek arasınlar. Dönmem işte, diyordu.

 Gün doğmadan iki saat önce, her gün çifte gittiği vakitte sıçrayarak uyandı.

Yataktan çıktı, dışarıya gitti. Uykulu uykulu dışarıda işedikten sonra,

kendine geldi. Dünkü geceyi, ak sakallı Süleymanı hatırladı. Süleymanın evi,

dedi içinden. O köye gidip de ne yapacağım? Süleyman Emmimin oğlu olurum.

Burada kalırım. Dönmem işte.

 Dışarının ayazından üşüdü. Geldi yatağına girdi. Dizlerini gene göğsüne

dayadı. Yatak ısındı. Bugün, gün doğuncaya kadar uyuyacağını biliyordu.

Derken kendinden geçti.

 Sabah ayazının üstüne gün doğdu. Ana, ocaktan çorbayı indirdi.

Çorba sıcak, tatlı tatlı ocağın kıyısında tüttü. Oğul, çoktan çifte gitmişti.

Süleyman da semerin başına oturmuş, akşamki bıraktığı yerden yapmaya

başlamıştı.

 Kadın:

 Süleyman, diye çağırdı, çorba soğuyor. Gel de iç!

 Süleyman:

 Misafir kalktı mı?

 Kadın:

 Sabi çocuk, dedi. Fukara çok yorulmuş dün herhalde. Sayıklayıp duruyor.

 Süleyman:

 Uyandırma fukarayı. Dün hep kaçmış. Yüzünden belliydi.

 Kadın:

 Neden kaçmış ola? diye sorunca...

 Süleyman:

 Çok, çok sıkıştırmışlar, diye cevap verdi.

 Kadın:

 Yazık, dedi. Ne de güzel çocuk. Dinsizler ne istersiniz parmak

kadar çocuktan?

 Süleyman:

 Canı istediği kadar kalsın evde.

 Bu sırada Memed gerinerek uyandı. Gözlerini iyice iki eliyle ovduktan

sonra ocaklıktan tarafa bakındı. Ağzı açık tenceredeki çorba usuldan usuldan

buğulanıyordu. Başını dışarıya çevirdi. Kapıdan içeri bıçakla kesilmiş gibi

bir güneş şeridi uzanıyordu. Hemen yerinden sıçradı.

 Süleyman Memedin telaşını görünce:

 Korkma, yavrum, dedi. Zararı yok. Uyu.

 Memed döndü, ocaklıktaki bakır ibriği aldı dışarı çıktı. Yüzünü

bol suyla yıkadıktan sonra Süleymanın başına dikildi, onun semer

onarmasını seyre başladı.

 Kadın:

 Gelin de çorbamzı için. Çorba soğudu, diye tekrar çağırdı.

 Süleyman semerin başından üstünü çırparak kalktı. Memede bir

göz kırptı gülümseyerek:

 Yürü çorbamızı içelim.

 Çorba, sütlü bulgur çorbasıydı. Süt kokusu bulgur kokusuna karışınca, bir

hoş koku meydana getiriyordu. Tahta kaşıklarla çorbayı içtiler. Çorba Memedin

çok hoşuna gitti. Oğlu olacağım işte, dedi.

 Süleyman yapıp bitirdiği semerin içine kuru ot basıyordu. Ot, yaşlı, uzun

parmaklarının arasından kayıyordu.

 Güz güneşi bütün parlaklığıyla dünyayı doldurmuştu. Kurumuş ottan ince,

altın bir toz çıkıyordu Süleyman karıştırdıkça. Toz güneşin altında parça

parça yayılarak dört bir yana uçuşuyordu.

 Süleyman:

 Çok mu sıkıştırdı seni Abdi Ağa? diye sordu.

 Memed böyle bir soruyu beklemiyordu. Kendini toparladı:

 Beni, dedi, döve döve öldürürdü. Hem çift sürdürürdü çakırdikenlikte

yalın ayak. O da ayazda. Hem öldürürdü. Birinde beni bir dövdü, bir dövdü...

Bir ay yataktan kalkamadım. Herkesi döver ya, beni çok döver. Anam diyor ki,

Sarı Hocanın muskası olmasaymış, ben ölürmüşüm...

 Süleyman:

 Demek burada kalacaksın gayrı?

 Memed:

 Ne işim var, dedi, o köyde? Buradan on beş gün ötedeymiş.

Denizi varmış, bana ne! Çakırdikeni yokmuş, burada da yok. Ben burada

kalırım. Beni burada kimse bulamaz öyle değil mi? Değirmenoluk köyü çok

ötelerde kaldı öyle mi? Kimse bulamaz değil mi?

 Süleyman:

 Ula, dedi, deli deyyus, ahacık Değirmenoluk köyü şu dağın arkacığında.

Geldiğin yolu bilmiyor musun?

 Memed, hayretler içinde donup kaldı. Gözleri kocaman kocaman

açıldı. Sonra terledi. Teri oluk oluk akıyordu. Bütün umutları suya

düşmüştü. Bir şeyler söyleyecek oldu. Yutkundu. Havada kartallar dönüyordu.

Gözleri onlara takıldı. Süleymana biraz daha sokuldu:

 Ben, dedi, o köye gitsem de o adamın oğlu olsam. Beni burada bulursa

Abdi Ağa öldürür:

 Süleyman:

 Git o köye de, git o adamın oğlu ol, diye serzenişte bulundu.

 Memed:

 Ben senin oğlun olsam ne iyi olurdu, diye yaltaklandı. Ne iyi

olurdu ama...

 Süleyman:

 Aması ne?... diye sordu.

 Memed:

  Beni bulursa... Allah var demez... Kıyık kıyık kıyar beni.

 Süleyman:

 Ne gelir elden? diye başını tezgahtan kaldırdı. Memedin yüzüne baktı.

Memedin yüzü buruşmuş, yaprak gibi olmuştu. Koca gözleri sönmüş. Tüm ışığını

yitirmiş gibi.

 Memed, Süleymanın kendisine baktığını fark edince biraz daha anına sokuldu

elinden tuttu.

 Nolursun? diye gözlerinin içine bütün arzusunu toplayıp baktı.

 Öteki:

 Korkma, dedi.

 Memed, acı acı, bir sevinç, bir korkuyla karmakarışık güldü.

 Sonra Süleyman işini bitirdi ayağa kalktı. Memede dedi ki:

 Bre İnce Memed, benim işim var şu karşıki evde. Oraya gitmeliyim. Sen, ne

istersen onu yap. Gez köyün içini.

 Memed ondan ayrılıp köyün içine daldı. Bu, yirmi, yirmi beş evlik bir

köydü. Evleri ham toprakla yapılmıştı. Biçimsiz, üst üste, gelişigüzel konmuş

taşlarla yapılmıştı. Ham toprak... Yükseklikleri yerden bir metre...

 Köyü bir uçtan bir uca dolaştı. Çocuklar bir gübreliğin üstünde

köküç oynuyorlardı. Kadınlar gördü. Evlerinin günden yanına, duldaya

oturmuşlar çıkrık eğiriyorlardı. Bir tek de köpek gördü. Kuyruğunu iki

patancının arasına kıstırmış, korka korka bir duvarın dibinden yürüyordu. Bu

köyün her bir tarafını gübre almış. Akşama kadar köyü ev ev dolaştı. Hiç

kimse ona, nereden gelip, nereye gidiyorsun demedi. Kendi köyleri olsa, bir

yabancı görseler, bütün çocuklar başına toplanırlardı. Bu köy, bir başka köy...

İşte, bu, zoruna gitti.

 Eve gelince Süleymanı karşısında buldu.

 Süleyman:

 Bre İnce Memed, dedi, hiç uğramadın eve. Ne var, ne yok?

 İyilik, dedi.

 Bundan sonra Memed, köyün içini birkaç gün daha gezdi. Birkaç

çocukla arkadaş oldu. Köküç oynadı. Üstüne köküç oynayan çıkmadı.

Ama Memed, bu hüneriyle övünmedi. Başka bir çocuk olsaydı Memedin yerinde,

övünmesinden geçilmezdi. O, çocuk işi der gibi, omuz silkti. Bu sebeptendir

ki, Memedin onları yenişi, çocukların zoruna gitmedi. Sonra, Torosların güz

yağmurları başladı. Güz yaprakları nasıl düşer, Toros yağmurları da öyle

kocaman taneli düşer.

 Gök gürlüyordu. Köyün üst başındaki dağdan, düzlüğe doğru taşlar

yuvarlanıyordu. Dağ ormanlıktı. İri ağaçları vardı. Orman, üst üste. Sıktı.

Memed, bir gün Süleymana geldi dedi ki:

 Süleyman emmi, böyle dur dur ne olacak? Benim canım sıkılıyor. Boşuna da

ekmek yiyorum.

 Süleyman:

 Dur hele. Acelen ne? Sana da iş bulunur bre İnce Memed.

 Birkaç gün yağmur ara verdi. Islak taşların, kayaların, ağaçların,

toprağın üstünde güneş parlıyordu. Ortalık usuldan da buğulanıyordu. Bir de

köyün içinden buğuyla birlikte gübre kokusu geliyordu. Bazı bazı da güneşi

bulutlar örtüyordu. Gümüşi bulutlar...

 İnce Memed, evin kapısındaki bir taşın üstüne oturmuş, Süleymanın kendisi

için ham gönden diktiği çarığı ayaklarına giyiyordu. Çarık ıslaktı. Çarığın

üstünde mor tüyler de vardı. Tüylerden bunun bir tosun derisi olduğu

anlaşılıyordu.

 Çarıktan dolayı sevinçten uçuyordu İnce Memed.

 Süleyman geldi İnce Memedin başucuna dikildi. Çarığı bağlayışını seyrediyordu.

Memedin elleri, çarık bağlamaya alışkın eller... Öyle gösteriyor. Kaytanları

taktı taktı, getirdi arkadan düğümledi.

 Süleyman:

 Bre İnce Memed, dedi, sen çarık bağlamakta ustaymışsın.

 İnce Memed başını kaldırıp gülümsedi:

 Ben çarık bile dikerim Süleyman emmi, dedi. Ama sen iyi dikmişsin bunu.

 İnce Memed, ayağa kalktı. Şöyle bir iki kere kuvvetlice bastı. On,

on beş adım yürüdü. Geri geldi. Biraz daha yürüyerek çarıklarına baktı.

Hayrandı. Geldi Süleymanın karşısına durdu:

 Ayağıma iyi oturdu, dedi.

 Yola düştüler. Yolda, İnce Memedin gözleri hep çarıklarda. Bazı çabuk

çabuk yürüyor. Bazı duruyor inceden inceye tetkik ediyordu. Bazı bazı da

eğilip çarığın tüylerini okşuyor.

 Süleyman; Memedin bu sevincine ortak oluyor. Memnun oluyor.

 Sanırsam hoşuna gitti Memed?

 Memed:

 İyi oturdu ayağıma. Severim böyle çarıkları, diye cevap verdi.

 Süleyman:

 Bak, dedi, İnce Memed, o köye gideydin, sana böyle çarığı

kimse dikemezdi.

 Memed:

 O köyde akakkabı giymezler mi? diye yarı saf, yarı itçesine

sordu.

 Süleyman, itlik mi, değil mi kavrayamadı:

 Giyerler ya, çarık giymezler.

 Memed:

 Anladım, dedi.

 Yürüye yürüye köyün dışına çıktılar. Memed, birden ferahladı.

Tarlalar, ta öteki dağın dibine kadar uzanıyordu. Bu tarlalarda da

iş yoktu. Çakırdikeni yoktu ama, gene de iş yoktu. Bu tarlalar, taşlı

tarlalar...

 Memed, bir ara durdu sordu:

 Böyle nereye gidiyoruz Süleyman emmi?

 Süleyman:

 Gezmeye çıktık, dedi.

 Memed üstelemedi. Yürüdüler.

 Memedin yeni çarıklarına çamur sıvandı, Memed, içinden, çarıklara bulaşan

çamura küfretti.

 Köy, uzaklarda kaldı. Köyden, bir iki dumandan başka hiçbir şey

gözükmüyordu.

 Süleyman:

 Beni dinle İnce Memed, dedi. İşte buralarda otlatırsın keçileri.

Ta şu ötelere de gidebilirsin. Yalnız şu kınalı tepenin ardına geçme. O

taraf sizin köy, seni alır götürürler.

 Gitmem, dedi. İyi ki söyledin.

 Süleyman:

 Haydi dönelim, dedi.

 Döndüler. Gökteki bulutlar bembeyazdı. Harman yerleri koyu yeşil birer

daire halinde taşlı tarlalara serpilmişti. Uzun otlara yapışmış tek tük

sümüklüböcek görülüyordu.

 Süleyman:

 Bre İnce Memed, dedi, çok mu sıkıştırdı keçi sakallı Abdi

seni?

 Memed durdu. Süleyman da durdu. Memed, yeni çarıklarına bir

göz daha attı.

 Süleyman:

 Şuraya oturalım.

 Memed:

 Oturalım, dedi. Sonra da başladı anlatmaya:

 Bak sana deyim Süleyman emmi, babam öleli var ya, elimizde nemiz var,

nemiz yoksa hepiciğini almış Abdi Ağa. Anam bir laf söylese döve döve öldürür.

Beni de tutar kolumdan yere çalar. Beni birinde iki gün ağaca bağladı.

Bıraktı gitti yazının ortasında. Yaa, orada, ağaca iki gün sarılı kaldım da

anam geldi açtı. Anam olmasaydı beni kurtlar parçalardı orada.

 Süleyman içini çekti:

 Demek böyle senin işler İnce Memed? dedi kalktı. Arkasından

Memed de kalktı.

 Süleyman:

 Dediğim gibi eyle İnce Memed. O kınalı tepenin arkasına

geçme. Birisi görür, haber verir keçi sakallı Abdiye, seni alır götürürler.

 Memed:

 Tövbeler olsun, dedi.

 Ertesi sabah, Memed çok erken uyandı, yataktan kalktı. Hemen

dışarıya fırladı. Şafağın yeri usul usul ağarıyordu. Süleymanın yatağına

gitti. Horultuyla uyuyordu. Dürterek Süleymanı uyandırdı.

 Süleyman uykulu uykulu:

 Ne o? Sen misin İnce Memed? diye sordu yavaştan.

 Memed:

 Benim, dedi iftiharla. Sonra da ekledi:

 Vakit geç. Ben keçileri süreceğim.

 Süleyman hemen kalktı. Gözleriyle karısını araştırdı. Karı çoktandır

kalkmış inek sağıyordu dışarda. Karısına seslendi:

 Çabuk İnce Memedin azığını hazırlayın.

 Kadın sütlü ellerini büyük bir tencerede yıkarken:

 Kalsın, dedi, gerisini de akşam sağarım.

 Azığı, el değer etek değmez, hazırlayıverdi. Ocakta kaynamakta

olan çorbadan da çorba koydu Memedin önüne. Memed, çorbayı bir

anda sümürdü. Gözle kaş arası azığı beline bağladı, keçileri önüne

kattı. Başından yağlanmış, eski şapkasını çıkardı keçilerin üstüne

doğru fırlattı:

 Alloooş bre, dedi. Yaşasın.

 Arkasından Süleyman:

 Uğurlu kademli olsun, diye bağırdı.

 Memed, keçilerle birlikte gözden kayboluncaya kadar döndü döndü ona baktı.

 Süleyman, sonra kendi kendine:

 Vay, dedi, vay! çocukluk...

 Karısı yanına geldi:

 Gene dertlendin, dedi. Derdin ne?

 Süleyman içini çekerek:

 Bak şu çocuğa neler etmiş keçi sakallı Abdi! Yürek parçalanır haline

çocuğun. Babasını tanırdım. Mazlum, kendi halinde bir adamdı.

Bak şu çocuğun haline! Canından usanmış da kendisini dağlara, kurdun kuşun

arasına atıvermiş!... Bak hele!

 Karısı:

 Bre Süleyman, dedi, sen de her şeyi kendine dert edersin. Gel

içeri de iç çorbanı.

 3

 Akşam oldu, çiftçilerin hepsi çiftten döndü. İnce Memed gelmedi. Gün battı.

İnce Memed gelmedi. Karanlık kavuştu, gene İnce Memed gelmedi.

 Yandaki komşu evden, Zeynep kadın, Memedin anasına seslendi:

 Döne! Döne! Daha Memed gelmedi mi?

 Döne inler gibi:

 Gelmedi bacım. Gelmedi daha Memedim. Ben, ne yapayım şimdi?

 Zeynep belki on seferdir Döneye söylüyordu. Gene tekrar etti:

 Git, dedi, soruver Abdi Ağaya. Belki onlara gelmiştir. Git de

soruver bacım. Şu senin de başına gelenler!.. Vay fıkara Döne!

 Döne:

 Bu benim başıma gelenler!.. Benim başıma gelenler!. Memedim

köye gelseydi, hiç durmadan bir yerlerde, doğru eve gelirdi. Abdi

Ağanın evinde bir lokma durmaz o. Gene de varayım gideyim. Belki...

 Gökyüzünde ay yoktu. Bulutlu olduğu için yıldızlar da gözükmüyordu. Bir

karanlık vardı!... Silme karanlık. Döne, Abdi Ağanın evine doğru yola düştü.

El yordamıyla yürüyordu. Bir el kadar pencereden azıcık ışık sızıyordu. Işığa

vardı. Işığın yanında yüreği gürp gürp, ederek durdu. Bir iki yutkundu. Eli

ayağı titriyordu. Dişini sıktı.

 Neden sonradır ki, boğazından bir ses çıkabildi. Ses, ölü bir ses...

 Abdi Ağam! Abdi Ağam! Tabanlarının altını öptüğüm Abdi Ağam! Memedim daha

gelmedi. Sizin evde mi ola? Sormaya geldim.

 İçerden kalın, gür bir ses duyuldu:

 Kim o? Ne istiyorsun bu gece vakti hatun?...

 Döne tekrarladı:

 Kurban olduğum Abdi Ağam! Memedim gelmedi eve. Sizde mi ola? Onu sormaya

geldim.

 İçerdeki gür ses:

 Allah belanı versin. Sen misin Döne?

 Döne:

 Benim Ağam, dedi.

 Ses:

 Gel içeri. Ne istiyorsun bakalım?

 Döne, ezile büzüle içeri girdi. Abdi Ağa, ocağın başına, bir sedirin

üstüne bağdaş kurmuş oturuyordu. Başındaki kadife kasketinin siperi

sol kulağının üstünde. Yolda belde, kasabada hep böyledir. Bununla

sofuluğunu göstermek ister. Üstüne ipekle işlenmiş, nakışlı bir mintan

giymişti. Büyük taneli kehribar tespihini şakırdatıyordu.

 Uzun, keskin yüzlü, küçücük, yeşil mavi karışığı, bir hoş gözlü,

pembe yanaklıydı Abdi Ağa.

 Gene ne istiyorsun? Söyle bakalım, diye tekrarladı.

 Döne, ellerini önüne kavuşturmuş, öne doğru biraz eğilmiş, sol elini de sağ

elinin içine almış, boyuna sıkıp duruyordu.

 Ağam, dedi, Memedim daha gelmedi çiftten. Sizde mi ola, deyi geldim.

 Abdi Ağa:

 Hah, dedi, ayağa kalktı. Daha gelmedi ha? Vay it oğlu it vay!

Daha gelmedi ha! Ya öküzlerim?..

 Kapıya hızla, geceliğini savurarak geldi. Dışarı bağırdı:

 Dursun, Osman, Ali nerdesiniz?

 Üç ses, üç yerden:

 Buradayız Ağa, dedi.

 Abdi Ağa:

 Çabuk gelin buraya, dedi.

 Üç kişi karanlıkta koşa koşa geldiler. Bunlardan biri, kırk yaşlarında

gösteren Dursundu. Dursun çok iri yarıydı. Ötekilerse on beşer yaşlarında iki

çocuktu.

 Ağa:

 Hemen tarlaya gidin, arayın o it oğlu iti. Öküzleri mutlaka bulmalısınız.

Bulmadan dönmeyin. Anladınız mı?

 Dursun:

 Biz de onu konuşuyorduk. Noldu aceb Memede? Daha gelmedi, diyorduk. Gider

ararız, diye söylendi.

 Birden Döne hıçkırmaya başladı.

 Abdi Ağa tiksintiyle:

 Kes, dedi. Kes! Ne yapacağız bakalım, bu senin it oğlu itiyin

elinden? Eğer öküzlere bir şey olmuşsa, onda kemik komaz kırarım.

Kemiklerini tüm un ederim.

 Dursun, Ali, Osman karanlığa atıldılar. Döne de arkalarına düştü.

 Dursun, Döneye:

 Bacım, dedi, sen gelme. Biz, bulursak buluruz. Belki sabanın

bir tarafını kırmıştır. Belki boyunduruğu kırmıştır. Korkusundan gelemiyordur

belki. Sen gelme. Biz bulur getiririz. Dön, bacım Döne!

 Döne:

 Kurbanlarınız olayım, yavrumu bulmadan gelmeyin. Dursun

emmisi, yavrum sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme. Yavrum

sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme! Yavrum seni çok severdi

Dursun emmisi!

 Kadın, geri evine döndü.

 Üç kişi karanlığa karıştı. Gecede, uzaklaşan ayaklarının sesi duyuluyordu.

Alışkın ayaklar, gidecekleri yolu biliyorlardı. Önce ufacık taşlı bir tarlaya

düştüler. Sonra, keskin bir kayalığı aştılar. Kayalığın arkasına dinlenmek

için oturdular. Üçü de yan yana... Sokulmuşlar. Birbirlerinin üstüne

abanmışlar. Böyle uzun zaman sustular. Belalı bir karanlık vardı. Böceklerin

ötüşünden başkaca da çıt yoktu. Önce Dursun konuştu. Kimseye değil, geceye

söylüyordu.

 Noldu bu çocuğa acep? Nereye gitti?

 Osman:

 Kimbilir ki...

 Ali:

 Memed bana ne diyordu, haberiniz var mı? Ben diyordu, o köye

gideceğim. Öldürseler durmam, diyordu.

 Dursun:

 Kaçmasın Memed. Bir delilik yapmasın?

 Ali:

 Kaçtıysa iyi etti, diye dişlerinin arasından ıslık gibi bir laf

bıraktı.

 Osman:

 Çok iyi etti.

 Ali:

 Bizimkisi ölümden beter.

 Osman:

 Çukurovaya bir atabilsek kendimizi.

 Dursun:

 Çukurova yakın, dedi. Yüreğir toprağı var. Bizim köy, diye

devam etti. Çok çalışırsın ama, kendi kendiyin ağasısın. Ne karışanın olur,

ne görüşenin. Tarlalara bir bakarsın bulut çökmüş sanırsın kara toprağa. Öyle

pamuk olur işte. Toplarsın. Okkası on kuruştan.

 Bir yazda Abdi Ağanın verdiğinin, yani yılda verdiğinin beş mislini

alırsın. Bir şehir var, Adana şehri. Safi sırçadan, tiril tiril yanar

gece gündüz. Aynen güneş gibi. Onun içinde gezersin. Evlerin araları,

onlar sokak derler adına, cam gibidir. Balı dök yala. Trenler gelir

gider. Denizin üstünde bir köy kadar vapurlar yüzer. Dünyanın öteki

ucuna gider. O da güneş gibi yanar. Işığa boğulmuştur. Bir bakarsın

bir daha gözünü alamazsın. Para dersen sel gibi Çukurovada. Yeter ki

sen çalış.

 Osman birdenbire ortaya bir sual attı:

 Dünya ne kadar büyük ola?

 Dursun:

 Çook, dedi.

 Ayağa kalktıklarında Dursun köyünü anlatıyordu hala.

 Kayalıktan sonra da, bir çakırdikenliğe düştüler. Çakırdikeni bacaklarına

sarılıyor, bacaklarını dişliyordu.

 Osman:

 Memedin çift sürdüğü tarla buralarda olacak, diye ötelerden seslendi.

 Dursun:

 Buraları ben bilmem. Siz bilirsiniz, diye cevaplandırdı.

 Alinin:

 İşte burası, diyen sesi sağ yandan duyuldu.

 Dursun:

 Burası mı? diye inanmaz inanmaz sordu.

 Ali:

 Tabii burası. Havayı koklasana, sürülmüş toprak kokusu geliyor.

 Dursun durdu. Derin derin havayı içine çekti:

 Öyle, dedi.

 Öndeki Osman seslendi:

 Ayağım sürülmüş toprağa batıyor.

 Ali:

 Benim de...

 Dursun:

 Bekleyin beni. Ben de geleyim.

 Durdular. Dursun arkalarından yetişti.

 Şimdi çift sürdüğü yeri bulmaya çalışalım, dedi Dursun. Ne

dersiniz?

 Osman:

 O kolay, dedi. Buluruz.

 Ali:

 Üşüdüm yahu, dedi.

 Dursun:

 Şunu bulalım da sonra, diye yatıştırdı onu.

 Osman bağırdı bu sırada:

 Çektiği evlekler öyle duruyor. Bugün çift sürmemiş.

 Ali de gidip ayağıyla yordamladı. Sürülmüş tarLanın kıyısını birkaç kere

de dolaştı.

 Bugün çift sürmemiş Memed, evlekler öyle duruyor.

 Dursun:

 Başına bir iş gelmesin? diye acımış bir sesle sordu. Sesinde biraz

da hayret vardı.

 Osman:

 Ona hiçbir şey olmaz. Şeytanın kardeşidir o. Hiçbir şey olmaz

ona.

 Ali:

 Dursun emmi, sen bilmez misin onu? Ona bir şey olur mu? diye berkitti.

 Dursun:

 Allah vere de öyle olaydı. Memed çok iyi çocuk. Öksüz.

 Sürülmüş tarlanın ortasında durdular. Osman, çalı çırpı topladı. Aliyle

Dursun konuşurlarken o ateşi yaktı. Ateşin başına geçtiler oturdular. Türlü

ihtimaller üstünde durdular. Bayılabilirdi. Kuduz kurt gelir kapabilirdi onu.

Bir hırsız gelir elinden öküzleri alırdı. Daha ne kadar ihtimal varsa,

üzerinde teker teker durdular. Ama, üstünde ısrarla durdukları bir tek

ihtimal yoktu. Hepsi de olabilirdi. Bir teki de olmayabilirdi.

 Dursunun yüzüne ateşin yalımı vuruyordu. Kırmızı bakırın rengine çalıyordu

yüzü. Yüzünde belli belirsiz, mutlu bir gülümseme vardı.

 Ateş yandı geçti. Ocakta, kedi gözü gibi birkaç köz ışıldadı kaldı.

Canları sıkılıyordu. Ali bir türkü söyledi. Dertli bir türküydü bu. Geceye

yayıldı:

 Kapıya oturmuş kurar araba

 Bugün efkarlıyım gönlüm haraba

 Kitaplar getir de yeminler edem

 Senden gayrisine demem merhaba.

 Üşüdüler. Osman çalı çırpı topladı, ateşi yeniledi. Dursunla Ali de

kalktılar çalı toplamaya gittiler. Büyük bir yığın çalı yığdılar ateşin yanına.

 Osman:

 Eeee ne yapalım şimdi? dedi.

 Dursun:

 Biz şimdi boş dönersek köye, Abdi Ağa kıyameti koparır. İyisi

mi burada yatalım. Sabahleyin arar buluruz.

 Ali:

 O Memed hiç bulunmaz gayri. O köye gitti o, neredeyse o köy.

Dilinden düşürmüyordu.

 Dursun güldü.

 Ateşi devam ettirmek için Ali nöbetçi oldu, ötekiler kıvrıldılar.

Ali gözlerini ateşe dikmiş kalmıştı. Bir ara başını kaldırdı. Gözlerini

ateşten aldı. Karanlıklara daldı. Kendi kendine Gitti, dedi.

Gitsin. İyi yaptı. O sırçadan şehire gitti. Ilık Yüreğir toprağına gitti.

Gitsin. İyi yaptı. Varsın gitsin.

 Osman uyanınca nöbeti ona devretti. Bir keseğe başını koyarken:

 Oraya gitti değil mi Osman? Memed, oraya gitti. Dursunun söylediği yere.

 Osman:

 Oraya... dedi.

 Şafağın yeri ışırken üçü de uyandı. Tan yerinde hafif bir kızıllık

vardı. Bulutların kenarı sırmalanmıştı. Az sonra kırmızı kenarlı bulutlar

beyazlaşmaya başladı. Sonra bir yel esti. Birazcık soğuk ama, çok

tatlı. Seher yeliydi. Az sonra ortalığı seçebildiler. Sürülmüş toprağın

ötesinde, çakırdikeni günün doğduğu yere kadar uzanıyordu.

 Üçü birden ağır ağır tarlanın ortasından ayağa kalktılar. Sabah

ışığı içinde kaldılar. Koyuca gölgeleri günbatıya doğru uzanmıştı. Üçü

de kollarını açarak gerindi. Sonra üçü de yere çömelip işedi.

Gerine gerine Memedin çift sürdüğü tarlayı dolaştılar.

 Osman:

  Bakın ize, dedi, öküzler sabanla gitmişler. Arkalarında sabanla...

Haydi izleyelim.

 İzleye izleye yürüdüler. Bir yerde uzun uzun durdular, konuştular.

Burada bir çift öküz yatmıştı. Kocaman izleri bozulmamış, daha kalıp gibi

duruyordu. Hem de boyundurukla, arkalarında sabanla yatmışlardı.

 Doğan gün, ortalığı ısıtmaya başladı. Çakırdikenlikten çıktılar, akar suya

geldiler. Ali, birden bir çığlık attı. İkisi birden Aliden yana döndüler.

Dönünce, boyunlarında boyunduruk; arkalarında saban, tam koşum halinde

öküzleri gördüler. Öküzün biri mor, biri kırmızıydı. İki öküzün de kaburgası

kaburgasına geçmişti.

 Osmanın yüzü sapsarı kesildi:

 Bir hal var bu çocuğun başında. Memed kaçsaydı, öküzleri böyle

koşum halinde koyup gitmezdi. Bir hal var başında.

 Ali:

 Hiçbir hal yok başında. Öküzleri kurnazlığından öyle bıraktı gitti. O

köye gitti o.

 Osman kızdı:

 O köy, o köy... Siz de... Neymiş o köy? Deli misin sen?

 Dursun gülümsedi:

 Kavga etmeyin yahu, dedi.

 Öküzleri önlerine kattılar.

 Köye girdikleri zaman gün kuşluktu. Karşıdaki dağdan bile yavaş

yavaş sis kalkıyordu.

 Dönenin başına ne kadar çoluk çocuk, kadın, genç, yaşlı varsa

toplanmıştı. Yanaşmaların önünde koşulu öküzleri görünce ayağa

kalktılar hep birden. Hiç kimse konuşmuyordu. Gözleri öküzlere dikilmişti.

Döne bir çığlık attı, öküzlere doğru koştu:

 Yavrumu nettin Dursun emmisi? Yavrum seni çok severdi:

 Dursun:

 İşte, öküzleri böyle koşulu bulduk derede.

 Kadın dövünüyordu:

 Memedim yavrum... Gün görmemiş öksüzüm...

 Dursun:

 Bacı, dedi, ona hiçbir şey olmamıştır. Ben ararım onu. Arar

bulurum.

 Döne laf dinlemiyordu. Hem ağlıyor, hem de:

 Gün görmemiş öksüzüm, diyordu boyuna.

 Sonra Döne çırpına çırpına tozların ortasına düştü. Orada kesik

kesik inlemeye başladı. Yüzü, gözü, saçları apak toza belenmişti. Sonraları

yüzü, göz yaşından çamura kesti.

 Kalabalık öyle donmuş, bir öküzlere, bir Döneye bakıyordu. Kalabalıktan,

iki kadın usulca ayrıldı. Geldiler, toprakta belenmekte olan kadını

kollarından tuttular kaldırdılar. Döne, yarı baygındı.

 Başı, ölü başı gibi sağ omzuna düşmüştü. Koluna girdiler evine götürdüler.

Döne gittikten sonra kalabalık bir karıştı, canlandı. İlkin, kocakarı Cennet

konuştu. Ona, at yüzlü Cennet derlerdi.

 Uzun yüzü, kırışık kırışıktı. Boyu çok uzundu. İnce parmakları dal gibiydi.

Fıkara Döne, dedi, noldola oğluna?

 Elif atıldı. Köyde şom ağızlılığı ile ün salmıştı. Kısa boyluydu.

Ölmese gelirdi Memed, dedi.

 Sonra bu söz boydan boya kalabalığı dolaştı:

 Ölmese gelirdi.

 Ölmese gelirdi.

 Ölmese gelirdi.

 Elif tekrar söz aldı:

 Belki babasının düşmanları öldürmüştür.

 Cennet karı:

 Babasının düşmanları yoktu. İbrahim karıncayı incitmemişti diye cevap

verdi.

 Beyaz başörtüler, alacalı bulacalı yazmalar, mor fesler, bakır paralı

alınlar kalabalığı dalgalandı:

 İbrahim karıncayı incitmemişti.

 İbrahim karıncayı...

 Karıncayı incitmemişti.

 Sonra ortalık karıştı. Her ağızdan bir ses çıkmaya başladı.

 Vay Memed!

 Vay öksüz!

 Gözün kör olsun gavur dinli.

 Sonra bir teklif dalgalandı kalabalığın üstünde. Kimin söylediği

bellisiz.

 Döne kartal dönen yerlere gitsin baksın.

 Leş üstünde kartal döner.

 Nerede kartal dönüyor orada...

 Orada...

 Bütün kalabalık bir anda bunu söyleyen kadına döndü. Bir an

sessizlik oldu. Kalabalık, bir an gene dondu. Tekrar canlandı.

 Suyun gözüne düşmüştür.

 Gözüne düşmüştür.

 Gözüne...

 Kalabalık yönünü doğuya döndü. Önce ayakları çıplak çocuklar

yürüdüler. Onların ardından ayağı çıplak kadınlar... Önce çakırdikenliğe

çocuklar düştü. Ardından kadınlar... Çocukların bacakları ala kan içinde

kaldı. Çocuklar, gene koştular. Kadınlarsa, bu önlerine çıkan çakırdikenine

beddua ettiler:

 Kökü geçesice...

 Çakırdikenliği çıktıktan sonra, onun ckasından da kayalar göründü. Yorulmuş,

ayakları kanamış çocuklar geride kaldılar, kadınlar öne düştüler.

Çınara ulaştıklarında yorulmuşlardı. Ulu çınar fışıldıyordu. Birden su

gürültüsünü duyunca durakladılar. Bir zaman soluk aldıktan sonra, hep birden

suya koşmaya başladılar. Gelen suyun gözüne gözünü dikip baktı. Gelen baktı.

Kadınlar, yan yana, üst üste halka oldular. Su, büyük kayanın dibinden köpük

saçarak kaynıyordu. Kayanın sol yanında büyücek bir havuz oluyordu su.

Kaynayan suyun üstüne üç dört yaprak düşmüştü. Akıp gitmiyor, dolanıp

duruyorlardı köpükler arasında.

 Hiç çıt çıkarmadan uzun zaman baktılar.

 Cennet karı:

 Çocuk buraya düşseydi, şimdiye kadar suyun yüzüne bir kere

olsun çıkardı, dedi.

 Kalabalık, gene karıştı. Başlar dalgalandı:

 Bir kere olsun çıkardı.

 Çıkardı...

 Kalabalık yorgun, bitkin, umutsuz, neşesiz, sallana sallana geri

döndü. Bunda çocuklar arkada kalmışlar, oynaya oynaya geliyorlardı.

Kalabalık, toplu halde de yürümüyordu. Her biri bir yerde, başı eğik

gidiyorlardı.

 Döne, bu günden sonra, ağlaya ağlaya yataklara düştü. Ateşler

içinde yandı. Köyün genç kızları da ona yardım ettiler. Döne birkaç

gün sonra yataktan kalktı. Gözleri kan çanağına dönmüştü. Alnına da

beyaz bir bez bağlamıştı.

 Bir gün köyün içini meraklı bir haber dolaştı:

 Döne yemiyor, içmiyor, suyun gözünün başına oturmuş gözünü kırpmadan suya

bakıyor, çıkacak mı diye oğlunun ölüsünü bekliyor.

 Haber doğruydu. Döne her sabah, gün doğmadan kalkıyor, suyun başına gidiyor,

gözlerini sudan ayırmadan habire bakıyordu.

 Bu, böyle on gün kadar sürdü. Sonra, Döne bitkin geldi evine kapandı. Şimdi

de başka bir şey taktı aklına. Gene her sabah çok erkenden kalkıyor, damın

başına çıkıyor, uzak göklere gözünü dikiyor, gökleri araştırıyor. Nerede

sönen bir kartal kümesi varsa yaya yapıldak oraya koşuyordu. Bir iğne, bir

ipliğe dönmüştü. Bazen kartallar çok uzaklarda, mesela Yağmurtepenin üstünde

dönüyorlardı. Orası bir günlük yol çeker. Döne, oraya da gidiyordu.

 Bir gece Dönenin kapısı dövüldü. Bir ses:

 Döne bacı aç! Ben Dursunum, dedi.

 Döne umutla, korkuyla kapıyı açtı.

 Gel Dursun kardaş! Memedim seni çok severdi, dedi.

 Dursun, Dönenin serdiği döşeğe ağır, temkinli oturduktan sonra:

 Bana bak bacı, dedi. Benim yüreğim öyle hükmediyor ki oğlun ölmedi.

Bana öyle geliyor ki başını aldı gitti bir yere. Ben, onu bulurum.

 Döne, Dursunun yanına çöküverdi:

 De, dedi. Dursun kardaş. Bir bildiğin mi var?

 Dursun:

 Bildiğim yok ya bacı, yüreğim öyle hükmeyliyor.

 Döne:

 Dillerine kurban olayım kardaş senin, diye yalvardı.

 Dursun:

 Ben onu ararım. Arar bulurum. Sana şu kadarlığını söyleyim ki

oğlun ölmedi. Memed ölmedi.

 Döne onu uğurlarken:

 Bir umudum sende kaldı kardaş. Ah oğlumun bir sağlık haberini

alsam... Dünyada hiç başka bir şey istemem. Sen bilirsin Dursun

Ağam. Dillerine kurban olduğum. Sen bilirsin, dedi.

 4

 Yaz geldi çattı. Ekinler biçiliyor. Sıcaklar veryansın ediyor. Çukurovanın

sıcağına sarı sıcak derler. Ak sıcaklar çöktü.

 İnce Memed geldi geleli çoban değil, İnce Memed, evin oğlu. Süleyman, İnce

Memedi canı gibi seviyor. Gelgelelim, cin gibi, neşeden taşan oğlana son

günlerde bir hal oldu. Ağzını bıçaklar açmıyor. Bir efkardır kaptırmış

kendisini. Eskiden türkü söylerdi durmadan. Yanık söylerdi. Türküler de yok

gayrı.

 Keçilerini en iyi otlağa, en iyi yapraklı ormana götürürdü. Eskiden bir

keçi, durup azıcık otlamasın, azıcık durgun görünsün, Memed derhal fark eder,

ona bir çare bulur, iyileştirirdi. Şimdi keçileri salıveriyor otlağa,

oturuyor bir ağacın, bir kayanın gölgesine, çenesini değneğine dayıyor, dalıp

gidiyor. Arada sırada da dayanamayıp kendi kendine konuşuyor.

 Anacığım... Vay anacığım! Ekinlerini kim biçer ola şimdi?

Gavur Abdi Ağa! Anacığım! Ekinlerimiz kuruyup dökülecek. Ekinleri

kim biçiyor şimdi anacığım? Ben olmayınca anacığım?

 Duruyor, göğe, gökteki bulutlara, toprağa, kızarmaya yüz tutmuş

ekinlere bakıyor.

 Leyleğin gözündeki tarla kurumuştur şimdi. Kim biçer ola? Anacığım!..

Yalnız nasıl biçersin tek başına?

 Geceleri de uyku girmez oldu gözüne. Yatakta habire dönüyor.

Aklı fikri Leyleğin gözündeki tarlada. Leyleğin gözündeki tarla

çabuk gevrer geçer. Bir tane bile alınmaz. Bir tane bile. Geç kalınırsa.

 Sabah oluyor, yataktan kalkıyor. Her bir yanı kırık. Ölgün ölgün...

Keçilerini önüne katıyor. Keçiler dağılıyor. Her biri bir tarafa gidiyor.

Umurunda değil. Baktığı yok. Süleymanın ak, güleç yüzü geliyor gözlerinin

önüne. Süleymanın sevgi dolu gözleri... Kendi kendinden utanıyor. Canlanıyor.

Keçilerini toparlayıp, otlağa iyi bir yere götürüyor... Bu uzun sürmüyor.

Efkar basıyor: Toprağa gene çöküyor. Toprak cayır cayır yanıyor. Ama o

durmuyor. Leyleğin gözü, diyor. Anacığım, diyor. Bir de bakıyor ki,

akşam olmuş, gün batmış... Dağılmış keçilerini topluyor... Ötede, batan

güneşten kalan son ışıklarla tepesi ışıyan Kınalıtepeye doğru sürüyor

keçilerini. Keçilerini Kınalıtepenin eteğinde bırakarak, kendisi başına

çıkıyor. Ötelerde bir düzlük gözüküyor. Akşam sisleri çökmüş düzlüğün üstüne.

Usul usul kalkıyor. Bu görünen düzlük, çakırdikenli düzlük. Kınalıtepenin

arkasında Değirmenoluğu göremiyor. Ortaya bir set gerilmiş. Aynen

gerilmiş perde gibi. Bir boz toprak yığını. Otları yanacakmış, hemen

tutuşacakmış gibi. Öyle kurumuş işte. Hatırlayıp, kendi kendine kızıyor.

Süleyman ne demişti? Kınalıtepenin ardına geçme! demişti. Kınalıtepenin

arkasında in cin yok. Buna daha beter kızıyor. Koşa koşa tepenin başından

eteğe iniyor. Dağılan keçileri geç vakitlere kadar ancak toparlayabiliyor.

Köye çok geç dönüyor. Süleyman ona, geç kalmasının sebebini sorduğu zaman da:

 İyi bir otlak buldum da keçileri ayıramadım, diye yalan söylüyor.

 Bir gün gene çok erken yatağından kalktı. Keçilerin ağılına girdi.

Sıcak, boğucu bir geceydi. Keçi ağılı sası sası kokuyordu. Keçileri ağıldan

çıkardı, önüne kattı: Bazı bazı, daha şafak atmadan, şafaktan çok önce göğün

doğusunda bir tarafı kınalanıverir. Az sonra da oradaki bulutların kenarları

sırmalanır. Sonra da şafak atar. Memed, gün doğusuna baktı. Bugün öylesi bir

gündü.

 Sonra Memedin içi aydınlanıverdi. Yüreği hafifledi. Birden, kendisini kuş

gibi hafif, rahat buldu. Bu arada seherin yelleri de esmeye başladı. Ufacık

dalgalar halinde yel, yüzünü yalayıp geçiyordu.

 Yüreği küt küt atarak keçilerin yönünü Kınalıtepeye doğru çevirdi. Memed

arkada, keçiler önde bir toz bulutu bırakarak koşuyorlardı. Tam tepenin

dibine gelince, Memed, keçilerin yönünü çevirdi.

 Telaşlı bir hali vardı. Keçiler dağılıp oraya buraya gittiler. Memed

toprağa oturdu, değneğini çenesine dayadı. Uzun uzun düşündü. Bir

ara hışımla kalktı, keçileri tepeye doğru toplayıp sürmek istedi. Sonra

vazgeçti. Oturdu gene düşünceye daldı. Bir zaman başı ellerinde

kaldı. Keçinin biri boynunu, ellerini yakaladı. Aldırmadı. Keçi kendiliğinden

bıraktı gitti. O kadar bol ışık doldurmuştu ki ortalığı, dağlar

taşlar, ağaçlar, otlar eriyiverip ışığa kesecek sanırdı insan:

 Ellerini yüzünden çekti. Gözlerini açınca, gözlerine ışık doldu.

Kamaştırdı. Bir zaman ışığa bakamadı. Gözleri alışınca yorgun, isteksiz

kalktı. Keçileri aynı ağırlıkla topladı. Tepeye sürdü. Bir anda keçiler

tepenin arkasına geçtiler. Memed, yönünü güneye döndü. Ellerini gözlerine

siper etti. Uzaklara baktı. Gözüne ulu çınarın dalları ilişti gibi geldi.

Yüreği hop etti. Tepenin arkasının kuzey yanı ovaydı. Değirmenoluk köyünün

tarlalarıyla, yani çakırdikenli ovayla bu ova arasına keskin boz topraklı

sırt giriyordu. Keçileri bu sefer sırtın dibine doğru sürdü. Önünden iki

küçük kuş uçtu. Gökte de bir tek, bir kuş gördü. Başkaca, ovada siniler

sinek yoktu. Ortalık ıpıssızdı. Ta uzaklarda, topraktan bir ak bulut

kalkıyordu. Birden gözüne, aşağıda, sırtın dibinde küçücük bir tarla çarptı.

Tarlanın ortasında kara bir leke eğilip eğilip kalkıyordu. Bu sefer de

keçileri aynı isteksiz hal, aynı yorgunluk, ağırlıkla oraya çevirdi.

Ekinin yanına gelince, ekin biçeni tanıdı. Bu, yaşlı Pancar Hösüktü. Pancar

Hösük ekinden başını kaldırıp da keçilere, Memede bakmadı. Habire orak

sallıyordu. Memed de keçileri boş bıraktı. Keçiler ekinin kıyısına geldiler.

Hösük, gene farkında olmadı. Sonra keçilerin hepsi her yerden ekine daldı.

Bir hışırtı, bir patırtıdır koptu ekinin içinde. Keçileri ekinin içinde

görünce Pancar Hösük ifrit oldu. Elindeki orağı hışımla keçilere fırlattı.

Orağın arkasından var gücüyle küfrede ede kendi de keçilere doğru atıldı.

 Memed, olduğu yerde durmuş, Pancar Hösüğü seyrediyordu. Pancar Hösük bin

bir güçlükle, oflayıp puflayarak keçileri ekinin içinden toplayıp çıkarırken,

durup öylecene kendisine bakan çocuğu gördü. Onun keçilerin çobanı olduğunu

anladı. İşte buna müthiş kızdı. Tepesinin tası attı. Keçileri bir tarafa

bıraktı. -Orağı attığı yerden aldı. Küfrederek çocuğa doğru geldi. Ağzından

köpükler saçılıyordu: